Elif gibi dimdik duran ilim yuvası: İstanbul'da bir huzur durağı

05 May 2021 02:00:43

Ecdadımız Osmanlı'nın büyük önem verdiği, nice talebeler yetiştirip İslam'a hizmete ömrünü adayan kıymetli âlimlerin yetiştiği dergâhlar, tekkeler ilim merkezleriydi. Kapatıldıktan sonra adeta ölüme mahkûm edilen birçok dergâh günümüze ulaşamazken, Sütlüce'deki Elif Efendi Dergâhı hâlâ hizmet vermeye devam ediyor.

HABER: ÖZLEM DOĞAN

Yaklaşık on altı milyon nüfusuyla oldukça kalabalık bir şehir olan İstanbul’da düzenli bir karmaşa yaşanıyor. Şehir insanı olağan koşturmacasında bunalırken, bitirmesi gereken meşguliyetlerini de koskoca yirmi dört saate sığdıramıyor, akşam olup da eve çekildiğinde ruhi bir yorgunluğa teslim oluyor. Her biri birbirinin aynısıymış gibi geçen günler, kadim şehir İstanbul’da gizlenen giranbaha güzellikleri keşfetmeye, durup bir dinlemeye vakit yokmuşçasına insana dakikalar arasında mekik dokutuyor.

İstanbul’da nice kıymetler gizli

Ecdadımız Osmanlı’nın bize ve bu şehre bıraktığı kıymetli eserler kâh bir cami olarak çıkıyor önümüze kâh bir çeşme bazen de bir dergâh… Dünyaya adalet dağıtan büyük bir imparatorluk yıkıldıktan sonra bu topraklara yeni gelenler, Osmanlı’nın izlerini silmek için adeta bir yarışa girdiler. Atalarımızın zengin dilini değiştirdikleri yetmiyormuş gibi miras bıraktıkları çoğu eseri ya yıktılar ya da kitabelerden isimlerini sildiler. Geriye yalnızca belirli sayıda eser kaldı. Çoğundan biz de habersiziz, her gün önünden gelip geçen yeni nesil de…

Geçmişten bugüne açılan kapı

Haliç Kongre Merkezi’ndeki bir program dolayısıyla trafiğin kapandığı bir gün, otobüslerin geçmemesi sebebiyle metrobüse ulaşmak için üst yokuştaki sokaklardan dolaşmaya karar verdim. Bir yokuşun sonunda Osmanlı mezarlarıyla çevrili son derece güzel bir konak çekti dikkatimi. Sütlüce’den apayrı bir dünyanın; çiçeklerin ve ağaçların el ele tutuşup boyunlarını zarif bir kuğu gibi uzatan şahideler arasına gizlediği konağın bahçesine girdim. Hakkında tam manasıyla bir bilgi alamadan yoluma devam ettim, ta ki bu güzel dergâhta tarih, tasavvuf, tefsir, diksiyon ve hitabet dersleri başlayana dek…

Geçmişten bugüne açılan kapı_7555a87e660761a2158479106eb3963c.jpeg

Asırlardan beri ilim irfan merkezi

Sosyal medya duyurusuyla haber aldığım atölye programı, İstanbul’da salgın koşullarında eve hapsolan bizler için bulunmaz bir fırsat oldu. Adı geçen dergâhı tanımıştım. Güzelliğini gören gözlere, maneviyatını hisseden kalplere nakşeden Elif Efendi Dergâhında pandemi kurallarına uygun bir şekilde başlayan dersler, adeta bir zamanlar ilim yuvası olan konağın geçmişini bugününe aktarıyor. Safa Vakfı öncülüğünde düzenlenen atölyelerde Prof. Dr. Ebubekir Sofuoğlu tarihe ışık tutarken, tasavvufun dünü ve bugününü Prof. Dr. Reşat Öngören dinleyicilere aktarıyor. Prof. Dr. Fadıl Geylani tefsir dersleriyle Kuran’ı Kerim’imizin dilinden konuşurken Recep Kara da hitabet ve diksiyon dersleriyle katılımcıların dimağlarında kendini rahatça ifade edebilecekleri yeni kapılar açıyor. Güler yüzlü insanların arasında, her bir odasında sükûn, huzur ve hürmetkâr bir maneviyat gizli olan bu dergâhı görmemek, bir İstanbullu için hayatında önemli bir eksik olarak kalacaktır.

Birbirinden değerli eserler bıraktı_aa210d51590c3c9bcbc70cf6bb9bfa3d.jpeg

Topluma hizmette süren gelenek

Sütlüce Mahallesinde bulunan Hasirizade Dergâhı geçmişten günümüze uzanan bir maneviyat merkezi. Dergâh hakkında bilgi aldığım Muhammet Ali kardeşin de Hasîrîzâde Dergâhı ile ilgili yazısında da bahsettiği üzere Hasîrîzâde Dergâhı, Şeyh Mustafa İzzî tarafından yaptırılmış, 1823 yılında Mustafa İzzî Efendi’nin vefâtından sonra yerine Nakşî ve Mevlevî icâzeti de bulunan oğlu Süleyman Sıdkı Efendi geçmiştir. Sıdkı Efendi’nin vefâtı üzerine oğlu Ahmet Muhtar Efendi şeyhlik vazifesini yürütmüş, Ahmet Muhtar Efendi ise 1880’de Hacca giderken otuz yaşındaki oğlu Mehmed Elif’i yerine vekil olarak bırakmıştır. 1901 yılında Ahmet Muhtar Efendi’nin vefatıyla birlikte posta asaleten oturan Mehmed Elif Efendi’nin ilim, kültür ve sanat merkezi olarak topluma hizmet eden tekke, diğer tekkelerle birlikte 1925 yılında tek parti diktasının zulmüne uğrayıp kapatılmıştır.

YÜZYILLARDAN BUGÜNE_8e5716d09493d0ec7cc9227d4f4cc729.jpeg

Abdülhamid Han da ziyaret ederdi

1850 yılında Hasîrîzâde Dergâhı’nın hemen yanında bulunan konakta dünyaya gelen şâir, alim, hattat Elif Efendi, Hâdimizâde Ahmed Hulûsi Efendi, Ahmed Nüzhet Efendi, Mesnevîhan Hoca Hüsameddin Efendi, Hoca Faik Efendi, Bursalı Zeki Dede, Hafız Şakir, Büyük Ali Haydar Efendi, Yenikapı Mevlevîhânesi Şeyhi Osman Selahaddin Dede gibi dönemin ünlü isimlerinden ders almıştır. On üç eseri olduğu belirtilen Elif Efendi’nin Türkçe, Arapça ve Farsça şiirlerinin yer aldığı bir dîvân, El Mebde ismiyle kaleme aldığı bir mantık şerhi (Îsâgûcî Şerhi), Darwin nazariyesine eleştiri olarak yazdığı bir risâlesi öne çıkan eserlerinden bazılarıdır. 1875 yılından tekke ve zaviyelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar Hasîrîzâde Dergâhı’nda Mesnevî-i Şerîf, Buharî-i Şerîf gibi eserleri okutan Elif Efendi’nin dergâhını Sultan Abdülhamid Han’ın da ziyaret ettiği biliniyor. Ayrıca Elif Efendi, Sultan Abdülhamid’in iradesiyle 1887'de yeniden inşa edilen ve inşaat giderleri, tekke mensuplarından Tophane müşiri Mehmed Seyyit Paşa tarafından karşılanan tekkenin mimarlığını da yapmıştır.

Birbirinden değerli eserler bıraktı

Elif Efendi’nin matbu eserlerinin yanı sıra matbu olmayan el yazısı tek nüsha sekiz eseri de bulunuyor. Elif Efendi'nin kendi el yazısı ile yazdığı Divan’ı Süleymaniye Kütüphanesi'nde muhafaza ediliyor. Kütüphane kataloglarında ismi yer almayan bu eser, 444 numara ile Sütlüce Hasırizade Dergahı özel bölümünde yer alıyor. Elif Efendi’nin el yazması diğer eserleri ise şunlardır: Semeratü'l-hads fi ma'rifeti’n-nefs(Nefsin Bilinmesi Konusundaki Sezgi Ürünleri), ed-Durru'l-mensur min hızaneti esrari'n-nur(Nur Ayetinin Sırlarının Hazinesinden Saçılan İnciler), el-Barikat(Kalbe Gelen Manalar), et-Tenbih, en-Nehcül-kavim limen erade en yestekim(Dosdoğru Olmak İsteyene Sağlam Yol), Def'u'l-vecel bi cünneti'l-ecel(Ecel Kalkanı ile Korkunun Giderilmesi), en-Nuru'l-Furkan fi şerhi lügati'l-Kuran(Kuran Lügatı).

Birbirinden değerli eserler bıraktı_80410643451c60ffeed4135ca72e82cc.jpeg

Tek parti zorbalığına kurban gittiler

Müslüman Türk çocuklarının, gençlerinin ders ve feyz aldığı ilim irfan yuvası tekkeler, dergâhlar 1925 yılında 677 sayılı kânunla kapatılarak çürümeye terk edildi. Nice âlimin, dervişin, ilim ehlinin ayak bastığı, ders aldığı, ahlak ve fazilet yuvası ilim merkezleri devrin tek parti zorbalığına kurban gittiler. İstanbul’daki 24 Sâdî dergâhından bugüne yalnızca Hasîrîzâde Tekkesi ulaşabildi. Üstelik tekkelerle birlikte sahip oldukları kitaplar, hat levhaları ve nice sanat eserleri kayboldu, yağmalandı, çalındı. Bünyesinde ‘Dünyaya kapalı Allah’a açık’ girişiyle bir de çilehane barındıran dergâhın hemen karşısında yer alan kitabeli çeşme ise zamanın yıpratıcı gücüyle örselenmiş, bilinçsiz insanların ellerinden çıkan boyalarla kirletilmiş ve atıl bir şekilde yeniden ihya edilmeyi bekliyor.

ELİF GİBİ DİMDİK BİR ALİM_3a1bc1740dff02449a6ccfc3ea778bc4.png

Elif gibi dimdik bir âlim

Elif Efendi’nin kızı Elife Orbeyi hatıralarında, İstanbul’un işgâl edildiği günlerde hasta yatağında olan babasının işgal haberini öğrendiği vakit “bana kılıcımı getirin” diyerek ağır hastalığına rağmen silahlandığını ve bugün Elif Efendi Sokağı olarak bilinen sokağın başına çıkarak nöbet tutan bir asker gibi beklediğini ifade etmiştir. Tek parti diktasının dayatmasına karşı çıkarak sûre ve duaların namazlarda Türkçe okunmasının kesinlikle caiz olmadığını ifade eden Elif Efendi, 3 Ocak 1927 tarihinde vefat etti. Annesi Fatma Bâise Hanım’ın haziredeki kabrinin yanına defnedilme vasiyetini dönemin yöneticileri kabul etmedi. Hayatını ilme ve İslam’a adayan Elif Efendi, dergâh ile Mahmud Ağa Camii arasındaki mezarlıkta medfun bulunuyor.

Elif Efendi, eserinin bir belagat şiirleri divanı sanılmasını istemediği için mütevazı bir üslup kullanarak sadece bir şiirler topluluğundan ibaret sayılmaması gerektiğini, tasavvuf zevki ve neşesi verebilecek bir nitelik taşıdığını şu mısralarında dile getirir:

Divan-ı eş'ar-ı belagat sanmasın ihvanımız

Sultan-ı ışk-ı vahdetin menşurudur divanımız

Esra-ı vahdettir bütün, ayn-ı hakikatten gelir,

Cüy-i zülal-i ma 'rifettir, çeşme-i hayvanımız.

Kullukta tahlit eyledim,

Estağfirullah el-Azim

İfrat ve tefrit eyledim,

Estağfirullah el-Azim

Tevbe Elif her kârdan

Evrad hem ezkârdan.

Hatta bu istiğfardan,

Estağfirullah el-Azim