PROF. DR. ALİ ÖZEK
(İslamu00ee İlimler Araştırma Vakfı Başkanı)
İslam alimleri, ticaru00ee malların zekatının hicru00ee-kameru00ee seneye ya da şemsu00ee-miladu00ee seneye göre hesap edilebileceğini söylemekle beraber hicru00ee-kameru00ee seneye göre hesap etmenin fakirin lehine olduğunu ifade etmişlerdir. Ancak bugün ticaret dünyasında bütün hesaplar, miladu00ee senenin yılbaşına göre yapılmaktadır. Konuya kolaylık açısından bakılırsa, zekat hesabının miladu00ee senenin yılbaşında yapılması doğaldır. İsteyen hicru00ee-kameru00ee seneye, isteyen de şemsu00ee-miladu00ee seneye göre yapar. Bunda dinen bir mahzur yoktur. Çünkü, zekat konusunda önemli olan, zekatı verilecek servetin senede bir defa hesaplanması, gerekli zekat miktarının tayin ve tespit edilmesidir. Zekat olarak verilecek miktar ortaya çıkınca, onu senenin herhangi bir ayında, hatta önce veya sonra vermek caizdir.
Tahviller için zekat vermek gerekir mi?
Tahvil para demektir. Çünkü onun bedeli para olarak ödenmiştir. Tahvil sahibi olan kişi her sene vereceği zekatı hesap ederken tahvillere yatırdığı miktarı da zekatı verilecek mala ekleyecektir. Böylece tahvillerin de zekatı verilmiş olur.
Dövizi bulunan kimse zekatını nasıl verecek?
Dövizi bulunan kimse zekatını, elindeki dövizden, yüzde 2,5 hesabıyla verir. Şayet türk lirası vermek isterse elindeki dövizin yıl başındaki değeri üzerinden verir. Aradaki artış, gelecek sene yıl başında hesaba katılacaktır. Diğer ticaru00ee faaliyetlerde olduğu gibi, döviz bürosu işleten mükellef de senede bir defa olmak üzere u2013mesela yıl başındau2013 bütün elindeki paraları ve diğer zekata tabi servetlerini hesaplar ve ona göre zekat verir. Sene içindeki kur dalgalanmaları hesaba katılmaz.
Alacakların zekatı nasıl verilir?
Alacaklar zekata tabi olması bakımında iki kısımdır:
a. Deyn-i kavi yani sağlam alacaklar.
b. Deyn-i zaif yani zayıf alacaklar.
Sağlam alacaklar, kasadaki para ve dükkandaki mallar gibi zekata tabidir.
Zayıf alacaklara gelince, tahsil edilinceye kadar onlardan zekat vermek gerekmez. Sadece alındığı zaman verilir. Bu itibarla alacaklarımız en geç bir sene zarfında ödeniyorsa zekatı verilir.
Vadesi uzun borçlar ve alacaklar
Mesela: Beş seneye bölünmüş alacağı olan kimse, her sene aldığı miktarın zekatını verir. Zira zekat, senelik bir vergidir. Mükellef, sadece bir sene içinde elde ettiği servetin zekatını verir. Kişinin serveti sene içinde azalır veya çoğalır. Zekat da bu azalma ve çoğalmaya göre verilir.
Borcu senelere yayılmış kimse de ancak bir senelik borcunu, o senenin zekata tabi servetinden düşer. Fiilen veya hükmen namu00ee olmayan mallara zekat gerekmez. Fiilen namu00ee mallar, ticaret eşyası ve hayvanlardır. Hükmen namu00ee olan da altındır. Altın gelir getirmese de 90 gramın altına düşünceye kadar zekatı verilmeye devam edilir.
Madenlerin zekatı
Madenlerin zekatı, çıkarıldığı anda ve yüzde 20 olarak verilir. Madenler, milletin ortak değerleri olduğundan zekat payı yüksektir. Ancak bugün bu miktar yüzde 10 olarak düşünülebilir.
Zekat hangi ayda verilmelidir?
Zekat, senenin her ayında verilebilir. Ramazan ayında verilmesi faziletlidir. Zekat, diğer aylarda da verilebilir.
Zekat verecek kimse malının zekatını nasıl hesaplar?
Bir Müslüman sahip olduğu servetini önce paraya döker. Yani, maliyetleri esas alarak elinde bulunan zekata tabi her türlü servetini hesaplar. Ortaya çıkacak miktardan, varsa borcunu düşer, kalandan yüzde 2,5 hesabıyla zekat verir.
Aslu00ee ihtiyaçlar nelerdir?
Bir insanın oturduğu evi, evde kullandığı altın veya gümüş olmayan her çeşit eşyası, okumak için aldığı kitapları, yatak odasında, banyo ve mutfakta kullandığı her çeşit eşyası, binek arabası, sağlık masrafları gibi harcamalar aslu00ee ihtiyaca girer ve bunlar zekata tabi değildir. Kişinin yazlık evi de zekata tabi değildir. Ayrıca, çalışan kimselerin işlerinde kullandıkları her türlü alet-edevat, araç-gereç, makine vs. zekata tabi değildir.
Bu sayılanlar dışında, gelir getiren menkul servetler, kira getiren gayr-i menkul bütün servetler zekata tabidir. Gayr-i menkullerde kira getirenlerin senelik gelirleri hesap edilir, masrafları düşülür ve kalandan zekat verilir.
İleride satmak gayesiyle alınmış arsalar, ilk alış fiyatları üzerinden, satılmak için yapılmış daireler maliyetleri üzerinden zekata tabidir.
Bir senelik ihtiyaç nasıl hesaplanır?
Yıl başında hesap yapılırken iki şey çok mühimdir:
1. Hesabı yapılan servetin üzerinden bir sene geçmiş olması,
2. Servet sahibinin sene boyunca ihtiyaç duyduğu miktarı herhangi bir kısıtlama olmadan harcamış olması
Bu itibarla sene sonunda yapılan hesaptan ayrıca bir de gelecek seneye ait senelik aslu00ee ihtiyaç miktarı düşülmez.
TİCARET MALLARININ ZEKu00c2TI
Dükkan veya market işleten kimse nasıl zekat verecek?
Senenin belli bir ayında veya yıl başında dükkandaki bütün malın alış fiyatından tutarını tesbit eder, buna varsa alacaklarını, evde ve bankalarda mevcut para ve dövizini, aslu00ee ihtiyacı olmadığı halde evde tuttuğu altın, mücevherat, halı gibi kıymetli malların para olarak tutarını ekler, elde ettiği miktardan varsa borçlarını düşer, kalandan yüzde 2,5 hesabıyla zekat verir. Mesela:
Alış fiyatına göre dükkandaki mallar 10.000.000.000.-
Bankada 3.000.000.000.-
Altın ve diğer kıymetler 4.000.000.000.-
Alacaklar + 5.000.000.000.-
Toplam 22.000.000.000.-
Her çeşit borçlar - 7.000.000.000.-
15.000.000.000.-
15.000.000.000.- X yüzde 2,5 = 37.500.000.- lira zekat verilecektir.
Serbest meslek erbabı nasıl zekat verecek?
Avukat, doktor, mühendis, muhasebeci gibi serbest çalışanlar, senede bir defa hesap yaparlar, borçlarını düşerler ve kalan miktardan zekat verirler. Serbest çalışan bir doktor, yıl sonunda senelik kazancını hesap eder. Buna, mülkünde bulunan taşınır servetlerin alış bedellerini, varsa arsa ve satılık dairelerinin maliyet bedellerini ekler. Elde edilecek rakamdan borçlarını düşer. Kalandan zekat verir. Mesela:
Senelik gelirler 30.000.000. 000.-
Diğer servetler + 8.000. 000.000.-
Toplam 38.000.000.000.-
Borçlar - 5.000.000. 000.-
33.000.000. 000.-
33.000.000.000 x yüzde 2,5 = 825.000.000 lira zekat verir.
Diğer serbest meslek erbabı da aynı şekilde hesap yapar. Mesela: Nakliyecilik yapanlar, işletme esasına göre hesap yaparak kazançlarından zekat verirler. Nakil vasıtaları demirbaş olduğundan, onlardan zekat gerekmez. Sadece elde edilen kazançlarından zekat verirler.
Eğer bir kimse nakil vasıtalarının ticaretini yapıyorsa yani nakil vasıtaları alıp satıyorsa, o kimsenin elindeki tüm nakil vasıtaları tıpkı dükkandaki mal gibi zekata tabidir. Fabrikatör ise sadece imal ettiği maldan zekat verir.
Devlet memuru veya işçi nasıl zekat verir?
Zekat, aslu00ee ihtiyaçlardan fazla olarak nisap miktarı maldan verilir. Ayrıca, malın üzerinden bir sene geçmiş olması gerekir. Eğer, memurun maaşı veya işçinin ücreti, aslu00ee ihtiyaçlardan fazla ise yani bir sene içinde bütün ihtiyaçlarını gördükten sonra artırdığı para, 90 gram altının tutarından fazla ise yüzde 2,5 hesabıyla zekat verir. Mesela:
Aylık maaş-ücret 1.500.000.000.-
Ücret dışı aylık gelirler + 600.000.000.-
Aylık toplam gelir: 2.100.000.000.-
Senelik toplam gelir:(2.100.000.000 x 12=)25.200.000.000.-
Senelik giderler - 15.200.000.000.-
10.000.000.000.-
10.000.000.000 x yüzde 2,5 = 250.000.000.- lira zekat verilecektir.
Bu konuda bazı alimler şöyle demişlerdir: Aylık veya haftalık alan kimse parayı aldığı anda yüzde 2,5 hesabıyla hemen zekatını vermesi gerekir. Zira, ücretle maaş, tıpkı topraktan elde edilen mahsul gibidir. Mahsullerin zekatı "hasat gününde hakkını verin" (En'am, 41) ayeti gereğince nisap ve sene geçme şartları aranmaksızın hemen verilir. Bu içtihat, her ne kadar yeni ise de makuldür, yani hem kolay hem faydalıdır.
ŞİRKETLERİN ZEKu00c2TI
Şirketler zekatlarını nasıl verecekler?
Her çeşit şirket, yıl başında veya sonunda gelir-gider hesaplarını yapar, elde ettiği miktara alacaklarını da ekler, bu yekünden demirbaşları ve varsa borçlarını düşer, geri kalan miktardan yüzde 2,5 hesabıyla zekat verir. Doğru olan, şirketlerde zekatın, ortaklar yerine bizzat şirket tarafından ödenmesidir.
Dikkat! Zekat, kazançtan değil, öz sermayeden ve demirbaş olmayan servetten verilir. Bu itibarla zekatın devlete verilen gelir vergisiyle kesinlikle alakası yoktur. Zira, konuları tamamen ayrıdır. Yani vergiler gelirden, zekat ise servetten alınır.
Sene sonunda yapılan kar-zarar hesabına göre kar eden bir şirket, eğer elde ettiği karı ortaklarına dağıtırsa, bunun zekatından ortağın kendisi sorumludur. Şirket, daima elindeki namu00ee servetten zekat verecektir. Onun için şirketlerde zekat hesabının en kolay şekli, aşağıda tavsiye edilen tarzdır: Mesela:
100.000.000.000.- lira sermayesi olan bir şirket, bir sene içinde hiç para kazanmazsa, zarar gösterir ve vergi vermez. Halbuki aynı şirket, elinde kalan sermayeden zekat vermek zorundadır. Çünkü, bir çok kimseler bu sene zarar ettim, kar etmedim diye zekat vermemektedirler ve yanlışlık da buradadır.
100.000.000.000.- lira sermayeli bir şirket bir sene çalıştı, borçlarını düştü, hiç kar etmediği gibi 10.000.000.000.- lira da zarar etti, 10.000.000.000.- lira da demirbaşlara bağladı ve elinde 80.000.000.000.- lira sermaye kaldı, işte bunun zekatını verecektir. Yani, borcu varsa düştükten sonra 80.000.000.000.- X yüzde 2,5= 2.000.000.000.- lira zekat vermesi gerekir. Tekrar ifade edelim ki, zekat elde mevcut servetten verilir.
100.000.000.000.- lira sermayesi olan bir şirket, şayet zarar eder de elinde 30.000.000.000.- lira kalırsa, bu müessese, kalan 30.000.000.000.- liranın zekatını vermekle mükelleftir. Elde nisap miktarı servet bulunduğu müddetçe ondan zekat vermek gerekir.
Şirketlerden alınan hisse senetlerinin zekatı nasıl verilir?
Şirketlerden alınan hisse senedi ve tahvillerin zekatı, her sene yüzde 2,5 hesabıyla verilir. Bazı şirketler zekatı şirket olarak da verebilir. Esasen doğru olan da budur.
Şirketler ve hisse senetlerinin zekatı nasıl verilir?
Elinde hisse senedi bulunan bir ortak, şirketin zekat vermediğini öğrenirse, şirketin işletme sermayesinden kendi payına düşeni sorar. Bu miktar ile senelik olarak aldığı temettu yani kar birleştirilir ondan zekat verilir.
Zekat, kar ya da kazançtan değil, üzerinden bir yıl geçen servetten verilir. Dolayısıyla finans kurumlarından aldığınız kar payı ile finans kurumunda bulunan ana paranız sizin servetinize da-hildir. Eğer kurum sizin yatırdığınız ana paranın zekatını vermiyorsa u2013ki bu hususu finans kurumundan sorarak öğrenebilirsiniz.- aldığınız kar payı ve hesabınızda bulunan ana para birlikte zekata tabidir. Mesela:
Bir şirkette 8.000.000.000 hisse senediniz var. Bunun 4.000.000.000'rı demirbaşlarda, 4.000.000.000'rı da işletmede. Senelik temettu da 3000.000.000. Buna göre senelik zekat hesabını yaparken 7.000.000.000'ın zekatı verilmesi gereken servetinize ekleyeceksiniz.
SANAYİ KURULUŞLARI
Fabrikalar ve imalathaneler zekat hesabını şöyle yapar:
1) Demirbaş olarak kullanılan her çeşit makine, alet ve edevat için zekat gerekmez(Zekat, daima sene sonunda elinizde kalan, hükmen namu00ee (gelir getiren) servetten verilir. Demirbaşlar, hükmen namu00ee değildir. Yani, ilave harcama ve emek olmaksızın çalışmaz, gelir getirmez).
Fabrika binası ve demirbaşlar zekata tabi değildir. Elde ettiği senelik kazancı hemen yatırımına yönelten kimse, senelik gelir gider hareketlerine göre davranır ve bir miktar zekat vermesi gerekir.
Demirbaş aletler altın veya gümüşten ise onların tutarı hesaplanır ve ona göre zekat verilir.
2) İşletme sermayesi zekata tabidir. Bu sermayeden her türlü masraf, işçi ücretleri ve borçlar düşüldükten sonra kalan miktardan zekat verilir.
3) Sanayi kuruluşlarında ücretler aylık olarak ödeniyorsa, 12 aylık süre içinde ortaya çıkan dalgalanmalar dikkate alınmaz, sau00acdece yıl sonunda yapılan hesaba bakılır. Mesela: Yüz milyar sermayeli bir fabrika var. Bin işçi çalıştırıyor. Bu sermayenin 500 milyarı demirbaşlarda bağlı, 500 milyarı ise işletmede. Bir sene çalıştı, ham madde aldı, işçiye ücret ödedi, devlete vergi verdi ve kendisi harcadı. Bu durumda yıllık cirosu ne olursa olsun, sene sonunda ham madde, yarı mamul, mamul mal ve para olarak elinde ne kadar servet varsa, sadece ondan zekat verir.
GAYR-İ MENKULLER
Bilumum kiralık evler, hanlar, dükkanlar, satılmak için yapılmış bekleyen binalar, daireler, ticari maksatla alınmış arsalar zekata tabidir. Bunlardan kiraya verilmiş olanların kira gelirlerinden zekat verilir. Satılmak maksadıyla yapılan binalar ve dairelerin, maliyetleri esas alınarak zekatları verilir. Arsalar da maliyetlerine göre zekata tabidir. Mesela:
Kirada bir çok gayr-i menkulü olan bir Müslüman, bir sene içinde aldığı kiraları toplar. Eğer, başka gelirleri de varsa onlarla birleştirir. Borçlarını düştükten sonra kalandan zekat verir. Eğer, başka geliri yok ise geçimini sadece bu kiralarla temin ediyorsa asli ihtiyaçlarından arta kalan miktardan u2013varsau2013 zekat öder. Mesela: Bir kimsenin vaktiyle 5.000.000 liraya aldığı bir arsası var. Şu anda 5.000.000.000. Bu zat bu arsayı satıncaya kadar 5.000.000 üzerinden zekat öder. Diğer taşınmazlar ve dayanıklı tüketim mallarında da durum aynıdır.
Evi olmayan bir şahsın ev almak için biriktirdiği para, ev için bağlantı kuruncaya kadar zekata tabidir.
Dört evim(dairem)i Kur'an Kursu olarak tahsis ettim. Bunların rayice göre 1.000.000.000 lira kıra geliri var. Bu kira bedellerini zekata sayabilir miyim?
Bir kimse fakirlerin barınması için evini tahsis etmiş ise bu evin kira bedeli zekata sayılmaz. Ancak fakirle kira sözleşmesi yaparsa sözleşmede belirtilen kira miktarını kiracıdan almaz ve onu zekatına sayabilir.