Yemek Esnasındaki Âdâb
Bunlar şöyle sıralanabilir: 1) Yemeğe besmele ile başlamalıdır. 2) Sonunu elhamdülillah ile bitirmelidir. Hatta her lokma ile beraber bismillah denmesi çok güzeldir ki, oburluk onu Allah'ın zikrinden alıkoymasın, 3) Birinci lokma ile beraber bismillah, ikinci ile beraber bismillahirrahman, üçüncü lokma ile beraber bismillahirrahmânirrahim demelidir. 4) Besmeleyi, başkası da hatırlasın diye sesli söylemelidir. 5) Sağ el ile yemelidir. 6) Yemeğe tuz ile başlayıp, yemeği tuz ile bitirmelidir. 7) Lokmasını küçük tutmalı ve güzelce çiğnemelidir. 8) Bir lokmayı yutmadan diğer lokmaya elini uzatmamalıdır; zira boyle yapmak yemekte acelecilik yapmak demektir. 9) Yenebilecek hiçbir şeyi hor görmemelidir. Hz. Peygamber yemeklerin hiçbirisini hor görmezdi. Eğer hoşuna giderse yerdi. Aksi takdirde yemezdi.12 10) Önünden yemelidir. Ancak meyvelerde istediği taraftan alabilir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) şöyle demiştir:
Yemeğin senin tarafına düşen kısmından ye!13
Sonra Hz. Peygamber (s.a), ellerini meyveler üzerinde gezdirdi. Kendisine 'Neden böyle yapıyorsunuz?' denildiğinde şöyle buyurdu: 'Meyveler bir çeşit değildir'.14
11) Yemeğin tepesinden ve ekmeğin ortasından yememelidir. Aksine ekmeğin kenarlarından kesmek suretiyle yemelidir. Ancak ekmek az olduğu zaman, ekmeği kopararak yemelidir. 12) Ekmeği de pişmiş eti de bıçakla kesmemelidir.
Çünkü Hz. Peygamber böyle yapmayı yasaklayarak15 şöyle demiştir: Eti, ön dişlerinizle parçalamak suretiyle yeyiniz.16
13) Çömlek veya başka bir kabı ekmeğin üzerine koymamalıdır. Ancak ekmekle katık olarak yenen madde ekmek üzerine konabilir.
Çünkü Hz. Peygamber (s.a) şöyle demiştir: Ekmeğe hürmet ediniz. Zira Allah ekmeği göğün bereketle-rinden indirmiştir.17 14) Elini ekmekle silmemelidir.
Çünkü Hz. Peygamber (s.a)şöyle demiştir: Herhangi birinizin lokması elinden düştüğü zaman, onu kaldırıp ona yapışan tozları sildikten sonra (yemelidir). Onu şeytana bırakmamalıdır. Parmaklarını yalamadan önce, mendil ile silmemelidir. Çünkü kişi bereketin hangi yemekte olduğunu bilemez.18
15) 'Sıcak yemeğe üflememelidir. Çünkü böyle yapmak, yasaklanmıştır'.19 Sıcak yemek yenebilecek dereceye gelinceye kadar sabretmelidir. 16) Hurmaları yedi, onbir veya yirmibir tane; yâni tek olarak yemelidir. Yahut da mümkün olduğu kadar yediği hurmaları tek sayıda bitirmelidir. 17) Hurmaların içinde bulunduğu kaba çekirdeğini atmamalıdır ve aynı zamanda çekirdekleri elinde de tutmamalıdır. Hurma çekirdeğini ağzından elinin dışına koyup sonra atmalıdır. Çekirdeği ve tortusu olan her tane ve meyve de hurma hükmündedir. 18) Yemeğin artıklarını yemek tabağına dökmemelidir. Onları, tortular ve çöplerle beraber bir yere bırakmalıdır ki, başkası yanılıp onu yemesin. 19) Yemek esnasında fazla su içmemelidir. Ancak boğazında lokma kalırsa veya normal olarak susamışsa, o zaman su içebilir. Denildi ki, yemek esnasında su içmek, tıbben faydalıdır. Çünkü (doktorlara göre), su midenin düzenleyicisidir.
Su İçmek Su içmenin edepleri şunlardır: 1) Testiyi sağ eline alıp bismillah deyip emmek suretiyle içmelidir.
Nitekim Hz. Peygamber (s.a) şöyle demiştir: Suyu emerek yavaş yavaş içiniz. Onu, bolca nefes almadan içmeyiniz. Zira ciğer hastalığı bu şekilde su içmekten meydana gelir.20
2) Ayakta veya uzanmış iken içmemelidir. Çünkü Hz.Peygamber (s.a) ayakta su içmeyi yasaklamıştır.21
Buna rağmen Rasûlullah'ın ayakta su içtiği de rivayet edilmiştir. O halde bu iki rivayetin arasındaki zıtlığın giderilmesi ve telif edilmesi şöyledir: Hz. Peygamberin ayakta su içmesi, herhangi bir özürden dolayıdır.22 3) Suyu içerken testinin altından üzerine damlamamasına dikkat etmelidir. 4) İçmeden önce, testiyi kontrol etmelidir. 5) Ağzı testide iken nefes alıp vermemeli ve geğirmemelidir. Hamdederek testiyi ağzından meyilli bir şekilde uzaklaştırma nefesini alıp geğirdikten sonra besmele ile ikinci bir defa testiyi ağzına götürmelidir.
Zira Hz. Peygamber (s.a) içtikten sonra şöyle demiştir: Hamd, suyu rahmetiyle tatlı ve zevkli yaratan Allah'a mahsustur. O Allah ki, günahlarımızdan ötürü suyu acı ve tuzlu kılmamıştır.23
6) Gerek testi ve gerekse cemaatin arasında dolaştırılan diğer su kapları olsun,bütün bunlar, sağdan başlayarak dolaştırılmalıdır. Çünkü Hz. Peygamber (s.a) süt içerken, Hz. Ebubekir Sıddîk (r.a) solunda, bir bedevî de sağında idi. Hz. Ömer de meclisin bir köşesinde bulunuyordu. Rasûlullah'ın süt kabını bedeviye uzattığını görünce, Hz. Ömer (r.a) 'Yâ Rasûlullah! Senin solunda duran Ebubekir'e versene' demesine rağmen Rasûlullah, Hz. Ebubekir'e değil de göçebeye verdi ve şöyle buyurdu: 'Sağdan başlayınız, sağdan, sağdan..,'24 7) Üç nefeste suyu içmelidir. 8) Başlangıcında besmele çekmeli, sonunda ise, Allah'a hamdetmelidir. Birinci nefesin sonunda elhamdülillâh, ikinci nefesi sonunda rabb'il-âlemin, üçüncü nefesin sonunda da errahmânirrahîm demelidir.
İşte yemek ve içmek hususunda söylediğimiz bu yirmiye yakın edeplerin varlığı rivayetlerle sabittir.
12) Müslim ve Buhârî, (Ebu Hüreyre'den) 13) Müslim ve Buhârî, (Ömer b. Ebî Seleme'den) 14) Tirmizî ve İbn Mâce 15) İbn Hibban,(Ebu Hüreyre'den zayıf bir senedle); Beyhakî, (Ümmü Seleme'den zayıf bir senedle) 16) Ebu Dâvud, (Hz. Âişe'den) 17) Müslim, (Enes ve Câbir'den) 18) Müslim 19) Ahmed, (İbn Abbas'tan) 20) Deylemî, Müsned'il Firdevs 21) Müslim, (Enes, Ebu Said vc Ebu Hüreyre'den) 22) Müslim ve Buhârî, İbn Abbas'tan Hz. Peygamber'in zemzem suyunu ayakta içtiğini rivayet etmişlerdir. 23) Taberânî, (Ebu Câfer Muhammed b. Ali'den) 24) İmam Mâlik, İmam Ahmed, Müslim, Buhârî ve diğer sünen sahipleri, (Enes'ten)