Fırat İpek
”Otomotiv sektörü içten yanmalı motora sahip araç üretimini kademe kademe azaltırken, elektrikli araç üretimini de artırıyor. Bu nispette dünyada ve Türkiye’de elektrikli araç satışları artıyor. Nitekim Türkiye Elektrikli ve Hibrid Araçlar Derneği’nin (TEHAD) açıkladığı satış rakamlarına bakınca bu gerçek ortaya çıkıyor. Türkiye’de 2021 yılında 2 bin 849 elektrikli otomobil satışı gerçekleşirken, 2022 yılında da 8 bin 210 adet satış oldu. Böylece yıllardır süre gelmiş otomotiv ekosistemi üretimden satışa, servis hizmetinden yan sanayine değişiyor.
Bilinçsizliğin faturası ağır olurBu değişim ve dönüşüm sektörel olduğu kadar bireysel kullanıcılarda da yaşanıyor. Bunun da en önemli etkeni elektrikli araçların nasıl şarj edileceği. Çünkü fosil yakıtla çalışan bir araca sahip vatandaş, binlerce noktada bulunan akaryakıt istasyonlarında ihtiyacı ölçeğinde yakıt depolarını doldurabilirken, elektrikli araç kullanıcıları nerede ve nasıl şarj edeceğini sürekli düşünmek durumunda. Nitekim evde ya da sanayide farklı, halka açık elektrikli şarj istasyonlarında farklı uygulama gerekiyor. Şayet bilinçsizce davranırsanız sonuçları ağır olabilir.
Kabloyu sarılı bırakınca olan olduÇok yakın geçmişte bir elektrikli araç kullanıcısının yaşadığı talihsiz hadisede, şarj etme konusunda bilgi sahibi olmanın önemini ortaya koydu: “Elektrikli otomobilini evdeki şebekeden şarj etmek isteyen vatandaş, rulo tipi bir uzatma kablosu kullanıyor ve kabloyu sarılı bırakıyor. Bir müddet sonrada kablo alev alıyor. Yangın araca da zarar verecekken son dakikada müdahale edilip, otomobilin yanması engelleniyor.” Biz de konunun uzmanlarına ‘bu yangının nedenini ve nasıl önüne geçilebilir’ diye sorduk. İşte cevaplar;
Uzatma kablo kullanmayın“Uzatma kablosu kaynaklı bir yangın çıkmış” diyen SKYWELL Türkiye CEO’su Mahmut Ulubaş, “Özellikle 220 V priz üzerinden adaptörle şarjın sürekli kullanımını tavsiye etmiyoruz. Ama eğer şebeke topraklama hattı uygunsa, şebekenin kullanılabilir kablolarının kalınlığı eski tip ince kablolardan değilse, sağlıklı bir şekilde kullanılır. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus uzatma kablonun kullanılmamasıdır. Kullanılan uzatma kablosu da rulo tipi ve kabloyu da açmazsanız bobin görevi görür ve aşırı ısınma sonucu yangın meydana gelir” ifadesini kullandı.
Orijinal kabloya ek yapmayınTürkiye Elektrikli ve Hibrid Araçlar Derneği (TEHAD) Başkanı Berkam Bayram da, “AC dediğimiz dalgalı şebeke elektriği, standart düz bir güçte gelmez. Ev, ofis, işyeri altyapısı bu nedenle güvenlik açısından riskli alanlardır. Üzerinde kontrol kutusu bulunmayan şarj kablosu ile şarj öncesinde, elektrik altyapınız talebe göre revize edilmeli, güçlendirilmelidir. Kablolarda izolasyon önemli bir aşamadır. Doğru izole edilmemiş kablo, ısıyı kontrol edemeyebilir. Üst üste gelmiş, katlanmış, sarılmış kablolar bu ısı oluşumunu daha fazla artıran unsurlardır” dedi.
Elektrikli otomobilin güç talebiyle örtüşmeyebilir“Uzatma kabloları genel anlamda faydalıdır” diyen Bayram şöyle konuştu: “Uzatma kabloları ölçü ve uzunluğa bağlı olarak farklı kapasitelerde gelir. Elektrikli otomobilinizin güç talebiyle, uzatma kablosunun üretim amacı ve çalışma aralığı örtüşmeyebilir. Bu yüzden en önemli öncelik, elektrikli otomobilinizi şarj ederken, üreticinin verdiği orjinal ürün dışına çıkmamanız. Özellikle orjinal kablonun devamına her hangi bir ek kablo, uzatma kablosu, çoklu priz, ayırıcılar kesinlikle eklenmemelidir.”
Kontrol kutusu bulunan kablo kullanınElektrik ustası Emre Çil ise, “Herhangi bir kablonun üzerinden geçen akım beraberinde ısıya sebep olur. Kablonun sarılı halde bırakılması burada bir bobin etkisi oluşturacağından bu bölgede daha fazla ısınma meydana gelir ve yangın çıkabilir. Seyyar elektrik kabloları kullanılırken mutlaka uzatılarak açılması gerekir. Tabii uzatma kullanmanın dezavantajları da vardır. Fakat gerekli önlemlerle bir nebzede olsa bu gibi durumların önüne geçilebilir” dedi.
Taşıyabileceği güç seviyesi bellidirHer kablo kesitinin taşıyabileceği belirli bir güç seviyesi olduğunu söyleyen Çil, “Bu güç watt olarak bilinir. Kablo yük cetvelinde kablo kesitinin belirli mesafelerde taşıyabileceği güç seviyesi bilgileri mevcuttur. Elektrik kabloları uzatıldığında kullanmak istediğiniz güç seviyesinin kullanacağınız kablo uzunluğuna göre kablo yük cetvelinden bakarak size uygun olan olanı tercih etmeniz gerekir” açıklamasını yaptı.
Şebekeden gelen enerjiyi sabit tutarÇil sunları söyledi: “Şebekeden gelen voltaj değişkenlik gösterebilir. Örneğin, bir cihazın ihtiyacı olan 220 voltun altında veya üstünde voltaj gelmesi cihazın elektronik devresinde arızalara neden olur. Sanayi tipi veya ev tipi prizlerde elektrikli aracınızı şarj etmek isteğinizde, kontrol kutusu bulunan kabloları kullanmasınız. Bu kablolar şebekelerden gelen enerjiyi sabit tutarak olası hasarları ve yangınları önler. 2.5 mm kalınlığında yanmaz kablo da kullanılabilir.”
Elektrikli Araç Şarj Modları nelerdir?Elektrikli şarj istasyonları konusunda faaliyette bulunan Eşarj’ın açıklamalarına göre: “Elektrikli araç bataryaları yapıları gereği doğru akımla (DC) şarj olmaktadır. Mod 1, 2, ve 3 şarj işlemlerinde, şebekeden gelen alternatif akım (AC), DC’ye araç üzerinde (onboard charger) dönüştürülürken, Mod 4 şarj işleminde, bu dönüşüm istasyon üzerinde yapılmaktadır. Eşarj'ın ağındaki şarj istasyonları Mod 3 (22 kVA gücünde) ve Mod 4 (45 kW gücünde) şarjlanma sunabilmektedir.”
Mod 1: Elektrikli aracın direkt olarak AC bir prize bağlanarak şarj edilmesini tanımlar. Topraklama gerekmektedir. Amerika dahil çeşitli ülkelerde Mod 1 tipi şarjlanma güvenlik nedeniyle yasaklanmıştır.
Mod 2: Bu şarjlanma modu yine direkt olarak AC prize bağlanarak şarj edilmeyi içerir, ancak fark olarak kablo üzerinde bir haberleşme adaptörü zorunlu kılar (Figür 2). Bu adaptör, akımı ancak priz tarafında topraklama varsa iletmektedir.
Mod 3: Eğer aracınız 7,4kVA destekliyorsa ama siz 22 kVA destekleyen bir istasyona bağlandıysanız, Mod 3 tipi şarjlanma özellikleri sayesinde istasyon akımı kısıtlayacaktır. Bu nedenlerle Mod 3, Mod 2’ye göre çok daha güvenli ve hızlı bir şarjlanma imkanı sağlamaktadır.
Mod 4: DC güç veren istasyonlardan 400A’e kadar olan şarjlanmayı kapsamaktadır. Elektrikli araçlar genel olarak şebekeden aldıkları AC kaynağı redresör (onboard charger) üzerinden DC’ye çevirerek bataryalarını şarj ederler.