Röportaj: Gülsüm İncekaya
gulsumincekaya@gmail.com
Türkiye, Afrika ile ilişikilerinde hızla değişime giderken Somali ile kurduğu müttefiklik özellikle özel bir öneme sahip. Türkiye'nin iki yıl önce başlayan Somali atağı sadece insanı yardımla ilgili olmadığını Türkiye'nin Somali ile birlikte, Afrika boynuzuna yönelik ciddi bir politika geliştirme-bölgeyi yeniden yapılandırma gibi bir amaç taşıyor. BBC'nin Afrika Editörü, Somali konusunda uzman ve ''Somaliyi YanlışAnlamak? Parçalanmış bir Devlette İnanç, Savaş ve Umut''kitabının yazarı Mary Harper ile Somaliyi, Somali'deki terör örgütlerini ve Türkiye Somali ilişkilerini konuştuk
Dini en katı kurallarıyla uyguladılar
İslami milis (Al Şebab) Mogadişu (Somali)' da neden populer hale gelmiş veya iktidara müdahale edecek kadar güçlenmiştir ?
Al Şebab 2006 yılı sonunda Somali'de ABD destekli Etiyopya askeri müdahalesi sonrasında iktidara yükseldi. Bu müdahalenin amacı 2006 yılında Mogadişu dahil, Somali'nin merkezi ve güneyinin büyük bir kısmını kontrolü altına alan, İslam Mahkemeleri Birliği (IMB) olarak bilinen koalisyonu yıkmaktı.Bu grup, Ocak 1991 yılında Cumhurbaşkanı Siad Barre'nin çöküşünden yıllar sonra çatışmalardan ötürü parçalanmış olan ülkenin bazı bölümlerine barış ve istikrar getirmişti. Fakat ABD IMB nin El Kaide ile bağlantılı olduğuna inanmıştı. IMB'nin imhasının ardından, IMB milisi olarak görev yapmış - çok daha radikal ve şiddet yanılısı bir grup olan Al Şebab- ülkenin büyük kısmının kontrölünü eline aldı. Bu grup da IMB gibi popüler bir hale geldi çünkü kaostan sonra düzeni tanıttı, fakat birçok Somaliliye empoze edilen bu kuralları geleneksel yaşam tarzlarına çok ters ve katı oldugunu düşündü.
Terör gruplarıbazı bolgeleri kontrol altına aldı, bu Somali de normal yaşamı etkiledi mi? neler oldu?
Al Şebab'ın kontröl ettiği bölgelerde, Al Şebap Somali'de normal bir hayat olan birçok yenilik tanıttı. Bu insanları İslam'ın daha katı bir şeklinin altında yaşamaya zorladı. İnsanların davranış tarzlarını ve giyim tarzlarını değiştirdi. Bunlar suçlu bulduğu Batı ülkeleri için casusluk yapanları , Somali hükümetini veya ülkede bulunan Afrika Birliği askerlerini idam ediyordu. Aynı zamanda çoğunluk olarak görünen bazı klanların gücünü azaltarak azınlık olarak bilinen diğer klanlara daha fazla yer veren bazı yollara başvurdu.
BBC'nin Afrika Editörü, Somali konusunda uzman ve "Somaliyi Yanlış Anlamak? Parçalanmış Devlette İnanç, Savaş ve umut" kitabının yazarı Mary Harper MİLAtT Dış Haberler Editörü Gülsümincekaya'nın sorularını cevapladı.
Terör örgütleri halktan vergi alıyor
ABD veya herhangi bir Uluslararası kuvvet İslami Milisleri durdurmaya veya ülkeyi kontrol altına alarak şiddetten kurtarmaya çalıştımı ?
Somali'de bulunan 22.000 binden fazla Afrika Birliği askeri Al Şebab'ı ülkeden atmaya çalışıyorlar. Bunların hepsi Birleşmiş Milletler, Batılı ülkeler ve diğer güçler tarafından ve özellikle de ABD ve Avrupa Birliği tarafından destekleniyor veya finanse ediliyor.
İlk plan komşu ülkelerdeki askerlerin AMISOM'a katılmalarını izin vermemekti, şuanda Etiyopya, Kenya, Cibuti, Uganda, Burundi ve Nijerya'dan gelen binlerce güvenlik güçü bulunmaktadır. Orada daha önceden Sierra Leone askerleri vardı, ama onlar Ebola hastalığı korkusu yüzünden artık Somali'de bulunmaktadır. Ülkede NATO'dan diğer ülkelerden askeri eğitmenler ve danışmanlar ve Bancroft Global Development gibi özel güven şirketleri bulunmaktadır.
Terör örgütü silahlarını ve finansal yarımları nereden temin ediyor ?
El Şebab finansal desteğini yerel halkı vergilendirmek suretiyle elde ediyor. Daha önceleri Somali körfezinde yapılan ithalat ve ihracattan çok fazla finansal destek alıyordu, özellikle Kismayo'dan Körfez ülkelerine yapılan kömür ve çoğu Kenya'ya nakledilen şeker ihracatından milyonlarca dolar gelir elde etti. Bazı silahlarını Somali Hükümeti'nden veya askeri birliklerinden satın aldıkları bildirilmektedir. Bazılarıda El Şebab'ın Arap Yarımadası'nda ilişkisi oldugu Yemen'den gemiler ile getirilmektedir.
Al Şebab'ın El Kaide ile sıcak bir ilişkisi var
Sizde El Kaide veya IŞID onları destekliyor mu ?
El Şebab'ın yıllardır El Kaide ile sıcak bir ilişkisi bulunmaktadır. Osama Bin Laden dahil olmak üzere, El Kaide liderleri Al Şebab için bir çok kez destek mesajları vermişlerdir. Örneğin, 2009 yılında Bin Laden sadece Somali'den bahsettiği 11 dakikalık bir sesli mesaj yayınlamıştır. Şubat 2012 de iki grup resmi birleşmelerini duyuran ortak bir video yayınladı. Ben, Al Şebab ve İŞİD arasında herhangi bir resmi bağlantının varlıgından haberdar değilim. Fakat, bazı Somalili savaşçılar İŞİD'de katılmıştır ve bazı genç Somalili kızlar İŞİD üyeleri ile evlenmek için Suriye'ye gittiler.
Somali'de Türk bayrakları dalgalanıyor
Peki Türkiye Somali'de ne yapıyor ve neden yapıyor ?
Türkiye 2011 yılından beri Somali'deki açlık ve kıtlıktan dolayı insani, diplomatik, kalkınma, eğitim, ticaret ve diğer konularla ilgili olarak Somali ile alakadar olmaktadır. Somali'nin birçok şehrinde Türk bayrağı dalgalanmaktadır, birçoğu Somali bayrağı ile yan yana dalgalanıyor. Kenya'nın başkenti Nairobi'den bir "Uzaktan kumanda" gibi veya Mogadişu'daki çok sıkı korunan uluslararası havaalanından yardım etmeye çalışan diğer birçok ülkenin aksine, Türkiye birçok kişiyle alanda yardım çalışmaları yapmaktadır. Bu çok benzersiz bir yaklaşım tarzıdır ve güvenlik durumundan dolayı çok yüksek bir risk taşımaktadır. Bunun çogu Mogadişu'da odaklanmıştır ancak Türkiye, artık kuzey-dogudaki Puntland yarı-özerk bölgesi ve uluslararası ülkeler tarafından tanınmayan 1991 de Somali'nin geri kalanından bağımsızlığını ilan eden ve kuzey-batıdaki Somaliland gibi bölgelerede ulaşmaya başlıyor. Türkiye Somali ve Somaliland arasında görüşmeler düzenliyor ve politikacılar, sivil toplum örgütleri, iş dünyası liderleri ve birçok diğer kuruluş ile birçok konferans organize ediyor. 2011 yılındaki dönemin Başbakanı ve şimdiki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Mogadişu'ya yapmış oldugu tarihi ziyeretinden sonra bu durum Türkiye'nin başta insani nedenlerden dolayı Somali'ye müdahil oldugunu gösteriyor. Fakat bu süreçten sonra Türkiye, Afrikaya ile daha fazla ilgilenmeye başladı, dolayısıyla Somali'yi bu kıtadaki ağının bir parçası olarak şeçmiş olabilir. Her iki ülke arasında hızla gelişen bir ekonomik ilişki bulunmaktadır, birçok Türk yatırımcı Somali'deki önde gelen kilit sektörlere yatırım yapmakta ve devralmakta ve birçok Somalili iş adamı bu ilişkiler sonucu ekonomik ilişkilerini güçlendirerek sürdürmektedir.
Çocuklarına 'Erdoğan' ve 'İstanbul' ismi veriyorlar
Bildiğiniz gibi, Türkiye Somali'ye destek veriyor ve Mogadişu'nun çehresini değiştirmeye çalışıyor. Somalililer Türkiyenin bu desteği ile hakkında ne düşünüyor ?
Somalililer, özelliklede Mogadişulular Türkiye'nin bu rolü hakkında son derece olumlu düşünmekteler. Şuanki Somali Dışişleri Bakanı Dr Abdirahman Duale Beileh, Türkiye'nin Somali'deki bu rolü ile ilgili bir şarkı bile yazdı. Birçok Somalili politikacı, insani yardım sever, iş adamı ve sıradan insana Türkiye yi sordum. Müslüman kardeşleri olan Türk insanının Somalililer ile iç içe yaşamaları ve onlara diğer birçok yabancılara nazaran çok iyi davranmalarından son derece hoşnut olduklarını söylediler. Hatta bazıları çocuklarına Erdoğan ve İstanbul isimlerini koydular. Bazıları Türkiyenin Mogadişuya çok fazla odaklandıgını ve ülkenin diğer bölgelerinede yardım etmesi gerektiğini söyledi. Bazı diğer yabancı güçler, Türkiyenin çok fazla tek taraflı oldugunu ve diğer yardım eden ülkeler ile koordine kurmadıgını ve bilgi paylaşmadıgını söylüyor.
Al Şebab Türkiye'yi hedef olarak gösterdi
Sizce Mogadişu Türk yarımseverler için tehlikeli bir yer midir ?
Mogadişu Türk yardımseverler için tehlikeli bir yerdir. Çünkü burası hiçbir zaman öngörülemeyen intahar bombacıları , araç bombası, zemin saldırısı, el bombası ve havan saldırısı doludur. Al Şebab tehdidinin dışında, Türk yardım severler Somali'deki diğer askeri gruplar ve bağımsız kişiler tarafından da tehdit altındadır.
Silahlı İslami gurup Al Şebab Güney Somali'nin çogunu kontrolü altında bulundurmaktadır, onlar Türkiye ve Somali arasındaki ilişki hakkında ne düşünmektedirler ? Türk insani yardım işçilerine saldırı olasılığı var mı ?
Al Şebab Türkiyeyi bir hedef olarak gösterdi u2013 ilk başta sadece Al Şebab bölgesindeki insanlara insani yardımda bulundukları için bundan memnuniyet duyduklarını söylediler fakat şuan Türkiye "dönek (dinden dönen)" hükümetler olarak adlandırılan ABD ve Sheikh Hassan Mohamud'un başkanlığındaki Somali hükümeti ile aynı oldugunu değerlendirmektedir.