Moldava hükümetinden Gagavuzlara yoğun baskı!

AB'ye girmeyi hedefleyen Moldova hükümeti, Türkiye ile güçlü bağları ve tarihi kökleri olan Gagavuzya'nın özerklik statüsünü ortadan kaldırmayı hedefliyor.

Moldova yasalarına göre Gagavuzya Devlet Başkanı'nın hükümetin doğal üyesi olması gerekirken geçmişte yaşanan bir ceza davası öne sürülerek Gagavuzya Başkanı Evghenia Guţul, hükümete dâhil edilmedi.

Guţul liderliğindeki Shor Partisi'nin eski lideri hakkında ceza davası açıldı ve Moldova Anayasa Mahkemesi, Shor Partisi'nin anayasaya aykırı olduğunu ilan ederek yasaklamasına karar verdi. Shor Partisi yetkilileri tarafından kınanan bu kararın ardından Batı yanlısı olduğu bilinen Moldova hükümeti eleştirildi. Moldova Cumhurbaşkanı Maia Sandu, bu kararı gerekçe göstererek Gagavuzya'nın seçilmiş Cumhurbaşkanı Evghenia Guţul'un hükümete dâhil olmasını engelledi.

Moldova'nın Avrupa Birliği'ne dâhil edilmesi hedefiyle çalışan Moldova hükümeti, Gagavuzya'nın AB üyeliğiyle birlikte özerklik statüsünün de ortadan kaldırılmasını hedefliyor. Shor Partisi'nin Gagavuzya'nın özerkliği konusunda taviz vermemesi, partiyi ve liderlerini Moldova hükümetinin hedefi hâline getiriyor.

Parti lideri hakkında çok sayıda cezai soruşturma başlatıldı ancak Shor, geçtiğimiz hafta ABD mahkemesinde görülen davayı kazandı. Shor aleyhine ifade veren ve ardından ülkeden kaçan önemli bir tanık, iki mahkeme celbine uymadığı için ABD bölge mahkemesi tarafından "şartlı sivil saygısızlık" cezasına çarptırıldı. Shor, mahkemeden Moldova'daki ceza davasıyla ilgili olarak Dohotaru adlı şahsın ifadesinin alınmasını istemişti.

Shor, Dohotaru'nun delillerine ve tanık olarak güvenilirliğine itiraz etti ve Shor'un hukuk ekibi, Dohotaru'nun delilleriyle ilgili olarak ifade vermesi için çeşitli girişimlerde bulundu. Shor'a yakın kaynaklar, ABD'deki hukuk zaferinin bir "atılım" olduğunu ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne yapılması planlanan itirazın desteklenmesine yardımcı olacağını söyledi.

Shor'un hukuk ekibi aynı zamanda partinin yasaklanması kararına Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde de itirazlarını sürdürüyor.

Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi Moldova Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk devlet. Ülkeye ismini veren Gagavuzlar Oğuz Türkü kökenlidir ve Gagavuz kelimesinin Gök-oğuzdan türediği düşünülmektedir.

Şu an yaklaşık 250 bin Gagavuz, eski SSCB topraklarında yerleşiktir. Büyük bir kısmı Moldova güneyindeki Bucak yöresinde yaşamaktadır. Gagavuz köyleri Ukrayna’daki Odesa ve Zaporojye illerinde, Romanya, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Kabardey’da yer almaktadır. Moldova’da “Gagavuz Cumhuriyeti” dışında, Kişinev’de 8.000, Bender’de 1.600 ve Dinyester nehrinin kuzey yakasında 3.300, Balkanlar’daki Bulgaristan ve Yunanistan’da yaklaşık 20 bin Gagavuz yaşamaktadır.

Gagavuzlar Ortodoks Hıristiyan kökenli etnik Türklerdir. Bizans yazılı kaynaklarında Oğuzlar 11. yüzyılda Tuna nehrini geçip Balkanlardaki Makedonya, Paristrione, Yunanistan ve Bulgaristan’da yerleşen göçebe boyları olarak kaydedilmiştir.

11. yüzyılda Balkanlara göç eden Gagavuzlar Ortodoks Hristyanlığını kabul etmişler ve daha sonra Osmanlı yönetimi altında kalmışlardır. 18. ve 19. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagavuzlar, 1750-1846 yılları arasında Tuna nehri üzerinden Rusya’ya göç etmişler ve Tuna bölgelerine (1769-1791) ve Besarabya’ya (1801-1812) yerleşmişlerdir. Moldova’da yaşayan ve Türkçe konuşan, Ortodoks Hıristiyan Gagavuz halkının bir bölümü 19. yüzyılın başında Türk – Rus savaşları sırasında Bulgaristan’dan Moldova’ya gelmiş ve 1906 yılındaki 15 günlük bağımsızlık dönemi dışında, sırasıyla Rus, Romen ve Sovyet yönetimi altında yaşamışlardır.

Çok sayıda tarihçi, etnograf ve dil uzmanları 13. yüzyılda Dobruca topraklarında idari merkezi Korbuna şehri olan “Dobruca Prensliği” veya “Uzi Eyalet” adı altında kurularak iki yüzyıldan fazla yaşamış devlete sahip olan Gagavuzları Türk Dünyası’nın en orijinal halklarından biri olarak kabul etmektedirler.

Köylülerin ayaklanması sonunda Komrat Cumhuriyeti’nin ilan edildiği 1906 yılındaki 15 günlük bağımsızlığın dışında Gagavuz halkı, Rusya İmparatorluğu, Romanya, Almanya (II. Dünya Savaşı döneminde) ve Sovyetler Birliği’nin egemenliği altında kalmıştır.

Sovyetler Birliği’nde demokrasiye yönelik değişikliklerinin başlatıldığı 1980’lerin sonunda Gagavuz aydınları çevresinde yer alan millî bilinç yayılmaya başlamış olup Gagavuzların kültür ve ekonomik sorunlarının mevcudiyetini ileriye sürme imkânı ortaya çıkmıştır. Gagavuz aydınlarının faal üyeleri, diğer etnik azınlıklarının gayretlerini de birleştirip 1988 yılında “Gagavuz Halkı Hareketi”ni kurmuşlardır.

1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapan “Gagavuz Halkı” adlı hareket, güney Moldova’da başkenti Komrat olmak üzere kurulacak özerk Gagavuz Cumhuriyeti’nin kendi kültürel ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine Moldova’ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını yapmıştır.