Uzun yolculuklarda ya da uzun sure sağlıklıksız beslenmelerde zaman zaman başka sebeplerden de vücutta ödem oluşabilir. Ödem vücutta anormal miktarda su toplanmasıdır. Peki ödem belirtileri nelerdir? Vücutta ödem olduğu nasıl anlaşılır? İşte ödem belirtileri...
Ödem (Edema)
Vücutta anormal miktarda su toplanmasıdır. Kalp, damar ve böbrek hastalıklarının bir belirtisi olabildiği gibi bazı alerjik durumlarda ve beyin travmalarında ciddi sonuçlar doğurabilir.
Ödem, vücuttaki bazı dokularda sıkışan sıvının neden olduğu şişliktir. Ellerde, ayaklarda ve bacaklarda meydana gelir ama yüz, el ve karın gibi vücudun diğer kısımlarını da etkileyebilir. Eğer bir anda oluşursa, bu genellikle tehlikeli bir duruma işarettir. Oluşumunun genetik faktörlerle hiçbir ilgisi yoktur. Tamamen vücuttaki dengenin bozulmasından veya arka planda yatan hastalıklardan kaynaklanır. Aslında vücudun geliştirdiği bir tepkidir.
Ödem neden olur?
Ödem, kılcal damarların deliklerinden kanın sıvı kısmı dışarıya fazla geçtiğinde ortaya çıkar. Sıvı, çevreleyen dokularda özellikle bacaklarda ve karında anormal şişmelere yol açar. Kılcal damarların kendisini çevreleyen dokuların arasına sıvı taşırmasının 3 genel nedeni olabilir:
Kan damarlarının içinde çok fazla basınç (hipertansiyon) vardır. Kan damarının dışındaki bir basınç sıvının içinden çekilmesine neden olur. Dıştan bir basınçla kan damarının duvarı tehlikeye girerek dengeyi koruyamaz ve sıvı kaçırmasına yol açar. Bu nedenler, çeşitli hastalıklarla bağlantılıdır.
Ödeme neden olan durumlar Ödem, yerçekiminin bir sonucu olarak gelişir, uzun süreli oturulduğunda yada ayakta durulduğunda oluşabilir. Sıvı doğal olarak bacaklara ve ayaklara çekilir. Ödem bazı ilaçların yan etkisiyle de gelişebilir (tansiyon ilaçları, kortizon içermeyen anti-inflamatuar ilaçlar, steroid ilaçlar, doğum kontrol hapları, östrojen içerikli ilaçlar) Kötü ya da yetersiz beslenmek; yeterince B vitamini almamak. Çok fazla tuzlu yemek Güneş yanığı Adet döneminde hormon seviyeleri dalgalanır ve bu sıvı tutulumuna neden olabilir. Hamile olmak Kilolu olmak, Menopoza girmek Ameliyat sonrasında da ödem gelişebilir Yüksek rakımlı yerde yaşamak; dağcılarda pulmoner ya da serebral ödem gelişebilir
Ödeme neden olan hastalıklar
Bacaklardaki zayıflık veya damarlardaki hasar
Eğer kronik venöz (toplardamar) yetmezliği varsa bacak damarlarındaki tek yönlü valfler (kapaklar) zayıflar ya da hasar görür, bu da kandaki sıvının bacak damarlarında birikmesine ve şişmesine neden olur. Ödem varisli damarlardan da kaynaklanabilir.
Tek bacaktaki ani ödem oluşumuna baldır kasındaki bir ağrı eşlik ediyorsa derin ven trombozu (bacak damarlarında kan pıhtısı) söz konusu olabilir. Ayrıca bir ya da iki bacağın ani şişmesi ciddi bir tıbbi sorunun belirtisi olabilir. Böyle bir durumlarda acil tıbbi yardım almak gerekir.
Konjestif kalp yetmezliği
Konjestif kalp yetmezliğinde kalbin alt bölmelerinden biri veya her ikisi de kanı etkili bir şekilde pompalama yeteneklerini kaybeder. Sonuç olarak kan bacaklarda, ayak bileklerinde ve ayaklarda ödem oluşturabilir. Konjestif kalp yetmezliği, karın boşluğunda da ödem geliştirerek akciğerlerde sıvı birikimine (pulmoner ödeme) yol açabilir.
Pulmunor ödem, kişinin sağlığını tehdit edebilir, bu nedenle nefes darlığı gibi belirtiler yaşanırsa acil tıbbi müdahale almak gerekir.
Böbrek hastalıkları
Böbrekler vücuttan yeterince sodyum ve su almazsa kan damarlarındaki basınç artmaya başlar ve bu da ödemlere neden olabilir. Genellikle bacaklarda ve göz çevresinde görülür.
Ödem
Pek çok ciddi hastalık ta ödeme neden olabilir
Böbrek hasarı
Böbreklerdeki çok küçük, filtreli kılcal damarların zarar görmesi nefrotik sendromdan kaynaklanabilir. Nefrotik sendromda kandaki azalan protein (albümin) düzeyleri sıvı birikmesine ve ödeme neden olabilir.
Kandaki düşük protein seviyeleri
Kanda protein (albümin) eksikliği varsa sıvı kan damarlarından daha kolay sızarak ödeme yol açabilir. Protein eksikliği ya kötü beslenmeden ya da vücudun yeterli protein üretmesine engel olan böbrek ya da karaciğer hastalıklarından kaynaklanabilir.
Siroz
Siroz karaciğerde protein eksikliği ve tıkanıklığına yol açtığından kan damarlarında artan basınca yol açabilir. Sızan sıvı, karın boşluğunda ve bacaklarda birikerek ödem oluşturabilir.
Amfizem
Kana oksijen taşınmasını sağlayan hava keseciklerinde hasara neden olan Amfizem hastalığı, akciğer ve kalpte basınç yükselirse bacak ve ayaklarda ödeme neden olabilir.
Lenfödem
Vücudun lenf sistemi, dokuların aşırı sıvısını temizlemeye yardımcı olur. Bu sistem, kanser ameliyatı esnasında çıkartılan lenf bezlerinden dolayı hasara uğradığında kol gibi vücudun sadece bir bölümünde ödem gelişebilir. Ödem geçici de olabilir kronik olarak da gelişebilir. Ayrıca mastektomi (meme alma operasyonu) sonrası aynı sorun yaşanabilir.
Diğer rahatsızlıklar
Alerjik reaksiyon, enfeksiyonlar, diyabet, artrit, tiroid bozukluklar, yanıklar, kafa ve benzeri travmalar, beyin tümörü ve pıhtılar da ödeme yol açabilir.
Ödem çeşitleri
Birçok ödem çeşidi vardır ve her biri farklı bir sağlık sorununa işaret edebilir. Bazıları:
Periferik ödem: Periferik ödemden kaynaklanan şişlik, yerçekimine bağlıdır (vücut pozisyonundaki değişikliklerle artar ya da azalır). Örneğin, bir kişi sırtüstü yatarken şişlik bacaklarda değil sakrum (kuyruksokumu) çevresindeki bölgede görünecektir. Çoğunlukla ayaklar, ayak bilekleri, bacaklar, eller ve kollarda görülür. Gözde ödem: Gözlerin içinde ve çevresinde makula ödemi, kornea ödemi, periorbital ödem (gözde şişlik) oluşabilir. Makula ödemi, retinada yer alan kan damarlarında gelişen bir hasardır ve diyabetik hastalığının ciddi bir komplikasyonudur. Serebral ödem: Beyinde ve çevresinde (beyin ödemi) oluşur. Kafa travması, beyin tümörü veya inmeden kaynaklanabilir. Başlıca belirtileri baş ve boyun ağrısı ya da sertliği, kısmen ya da tamamen görme kaybı, bilinç değişikliği, mide bulantısı, kusma ve baş dönmesidir. Acil tıbbi müdahale gerekebilir. Pulmoner ödem: Akciğerin anormal bir sıvı birikimidir ve genellikle konjestif kalp yetmezliğinden kaynaklanır. Kalp verimli şekilde pompalanamadığında kan akciğerlerdeki kılcal damarlarda birikip basıncı artırır.
Pulmoner ödem
Pulmoner ödem, akciğerde aşırı sıvı birikmesi sonucu oluşur
Artan basınçla çevre dokulara sızan sıvı akciğerlerdeki hava boşluklarına (alveol) itilir. Bu sıvı, akciğerler boyunca normal oksijen hareketini azaltır. Dolayısıyla nefes darlığı yaşanır ve acil tıbbi önlem gerektirebilir.
Primer lenfödem: Lenfödem nedeniyle ortaya çıkan hasara denir. Eğer bir hastalık veya tıbbi durum, örneğin bir enfeksiyon veya kanserden kaynaklanıyorsa sekonder lenfödeme neden olur. İdopatik ödem: Tanımlanamayan bir nedenden dolayı ödem oluşumu gerçekleşir. Karın boşluğunda ödem (asit): Karın boşluğunda biriken sıvı ödeme yol açar. Karaciğer hastalığı, kanserler, konjestif kalp yetmezliği ya da böbrek yetmezliği gibi birçok nedeni olabilir. Pedal (ayak) ödemi: Bazı ilaçların yan etkisi sadece ayaklarda ödeme yol açabilir. Ödemin belirtileri Özellikle bacak veya kollarda cildin altındaki dokunun şişmesi Gerilmiş veya parlak cilt Ödemli bölgeye birkaç saniye basılı tuttuktan sonra ciltte çukur oluşumu Karın boşluğunda şişlik Bacak ve ayaklardaki şişkinlik nedeniyle yürümede zorlanma Ödemin diğer belirtileri altta yatan hastalığa göre değişebilir. Akciğerlerde ödem varsa öksürük ya da nefes darlığı yaşanır ve acil tedavi gerektirir.
Ödem teşhisi
Ödeme neyin neden olabileceğini anlamak için doktor önce bir fiziksel muayene yapıp kişinin tıbbi geçmişiyle ilgili sorular sorar. Şişmiş parlak deriye parmakla bastırıldığında çukur oluşuyorsa doktor ödemin kaynağını görmek için bazı testler isteyebilir:
Göğüs röntgeni Karın ya da bacakların ultrasonu İdrar tahlili ve kan tahlili Manyetik rezonans görüntüleme Böbrek, kalp ve karaciğer fonksiyon testleri
Ödem tedavisi
Ödeme neden olan hastalığa göre tedavi yöntemi değişebilir. Örneğin ödem akciğer hastalıklarıyla ilişkiliyse hastaya sigarayı hemen bırakması önerilebilir. Ya da kronik kalp yetmezliği olan birine koroner arter hastalığı tedavisi; kilo, sıvı ve tuz alımının takip edilmesi ve fazla alkolün kesilmesi önerilebilir. Uygulanacak tedavi ödemin oluşma nedenine bağlıdır. Genel olarak, tedavi prensibi, düzgün çalışmayan kuvvetleri tersine çevirmektir:
Sıvıyı kan damarlarının içinde tutan kuvvetleri artırmak Sıvıların kan damarlarından dışarı sızmasına neden olan kuvvetleri önlemek Sızan kan damarı duvarlarının nedenini tanımlamak Örneğin, beslenme yetersizliği olan bir hastada kan proteini (albümin) seviyesinin artırılması, kan damarlarında sıvı tutmaya yardımcı olabilir. Travmaya maruz kalan dokuların (örneğin burkulan ayak bileğindeki şişliğin) iyileşmesi kan damarlarından sızan sıvının önlenmesindendir.
Karın boşluğundan iğneyle sıvı çekmek (parasentez) Bu tedavi, göbek duvarı ve omurga arasındaki bölgeden sıvı çıkarmak için yapılır. Tedavide gerek duyulursa delinme bölgesi tıraş edilerek temizlenir. Ardından lokal anestezi yapılır. İğne karın içine yerleştirilir.
Bazen iğneyi yerleştirmek için küçük bir kesik atılabilir. Ardından sıvı şırıngayla çekilir. Bu işlem ultrason kılavuzluğunda yapılabilir. Acı veren bir işlem değildir, 2 şekilde sıvı çekilir:
Az bir miktar: Analiz amaçlı. Birkaç litre: Karın ağrısını ve sıvı birikimini hafifletmek için.
Ödemin ilaçla tedavisi
Ödem tedavisinin asıl amacı, vücuttaki çevre dokularda biriken fazla sıvıyı atmaktır. En yaygın tedavi diüretik (idrar söktürücü) ilaçlardır. Diüretikler böbreklerin vücuttan fazla sıvı salmasını sağlayarak idrar yoluyla tuz ve fazla sıvıyı vücuttan temizler ve vücuttaki genel sıvı hacmini azaltır. Farklı etki ve güce sahip birçok diüretik türü vardır. Bu ilaç türlerinin ortak yan etkisi olan vücutta yoğun sıvı kaybı sebebiyle dikkatli kullanılmalıdır.
Dirütikler sadece eğer ödem başka bir ilacın yan etkisi olarak geliştiyse işe yaramaz. Bu durumda kullanılan ilacın değiştirilmesi ve kesilmesi gerekebilir.
Ödemin gelişme nedenine göre kullanılabilen ödem giderici iğneler ve kremler de mevcuttur. Örneğin bir burun ameliyatı sonucu gelişen ödemi indirmek için ödem iğnesi ya da çarpma sonucu oluşan ödemler için kullanabileceğiniz kremler mevcuttur.
Hamilelikte ödem
Hamilelikte ayak ve ayak bileği şişmesine çeşitli faktörler katkıda bulunur. Hamileliğin ilk aylarında vücut fetus ve plasenta tarafından ihtiyaç duyulan sıvıdan dolayı normalden daha fazla sodyum ve su tutmaktadır. Ayrıca büyüyen rahim damarlara baskı uygular, bu da kalbe kan dönüşünü engeller. Hormonal değişiklikler de ödeme neden olabilir. Hamilelikte gelişen ödemler geçicidir ama bazen doğum sonrası ödem de yaşanabilir.
Hamilelik sırasında hafif ayak ve ayak bileği şişmesi normal olsa da ağrılı olan ani şişlik -özellikle tek bir bacaktaysa- kan pıhtısı göstergesi olabilir. Şişmede ani bir artış, kan basıncınızın normalden daha yüksek olduğu anlamına da gelebilir. Her iki durum da hızlı bir değerlendirme ve tedavi gerektirir.
Ödemin sağlığa zararları Giderek artan şişlik ve ağrı Yürümede zorluk Gergin ve kaşıntılı bir cilt Şiş bölgede enfeksiyon riskinin artması Doku katmanları arasında yara izi Kan dolaşımının yavaşlaması Arter, damar, eklem ve kasların elastikiyetinin azalması Cilt ülseri riskinin artması
Ödem nasıl atılır?
Geçici ödemler doğru beslenme, ödem artırıcı kürler ve bol hareketle rahatlıkla önlenebilir. Ancak altında ciddi bir hastalık yatıyorsa doktor kontrolü gerekir.
Ödem attırıcı gıdalar
Kivi, ananas, kayısı, greyfurt, muz, nar Maydanoz, tere otu Kırmızı turp ve şalgam suyu Enginar, Salatalık Süt, kefir, yoğurt, Yulaf
Ödem attırıcı şifalı bitkiler
Adaçayı, ıhlamur, yeşil çay, kantaron otu, anason, biberiye, rezene, nane limon ve ısırgan otu ile yapacağınız çaylar idrar söktürücü özellikleriyle ödem atımına yardımcı olur. Ayrıca kan basıncını düşüren ve varisli damarlar ve damara bağlı ödemi azaltan üzüm çekirdeği ekstresi de kullanabilirsiniz.
Ödem atan kürler
Maydanoz kürü: Yarım demet maydanozu bir cezve içersinde kaynatıp her sabah aç karnına için. Arzu ederseniz limon da ilave edebilirsiniz. Ananas kürü: Yarım demet maydanoz, yarım ananas ve yarım limonu bir kaba koyup üzerine 1 litre su ekleyerek kaynatın. Kaynamaya başlayınca içine 1 avuç (kuru ya da taze) kiraz sapı ve 1 kaşık tarçın ekleyin. 5-10 dakika daha kaynatıp ılıyınca için. Günde 2-3 bardak tüketebilirsiniz.
Ödemi önlemek için ne yapmalı?
Alacağınız birtakım basit önlemlerle vücudunuzda ödem oluşumunu engelleyebilirsiniz. Ancak öncesinde bu önlemlerle ilgili doktorunuza danışmakta fayda vardır.
Su için: Su içince ödem artar düşüncesi yanlıştır çünkü vücutta yeterince su olmadığında günlük görevlerini yerine getirebilmek adına vücut kalan suyu depo eder. Bu yüzden günde en az 8 bardak su için.
Hareket: Özellikle ödemli bacaklarınızdaki etkilenen kasları hareket ettiren egzersizler aşırı sıvıyı kalbe doğru geri pompalamaya yardımcı olabilir. Ödem gelişen bölgeye yönelik ne tür egzersizler yapabileceğinizi doktorunuza danışabilirsiniz.
Yükseklik: Vücudunuzun şişmiş kısmını günde birkaç kez kalbinizin seviyesinin üzerinde tutun. Ayrıca, uyurken etkilenen vücut kısmını yükseltmek yardımcı olabilir.
Sıkıştırma: Eğer kol ya da bacaklarınızdan biri ödemden etkileniyorsa doktorunuz daha fazla şişliğin oluşmasını önlemek için genellikle şişlikleriniz gittikten sonra giyilen destek çorapları veya eldivenler tavsiye edebilir. Bu giysiler, sıvının dokuda birikmesini önlemek için kol ya da bacaklarınız üzerinde baskı yapar.
Koruma: Etkilenen bölgeyi temiz, nemlendirilmiş ve yaralanmadan uzak tutun. Kuru, çatlak ciltler sıyrıklar, kesikler ve enfeksiyonlara daha yatkındır. Genellikle şişliğin meydana geldiği yerde, örneğin ayaklarınızda daima koruma kullanın.
Tuzu azaltın: Tuz tüketimini sınırlayın. Tuz, sıvı tutulmasını artırabilir ve ödemi kötüleştirebilir. Ayrıca her türlü işlenmiş gıdalardan kaçının.
Karbonhidrattan kaçının: Bu tür gıdalardan mümkün olduğunca az tüketin.
Alkol ve asitten uzak durun: Alkol, asitli içecekler, kahve, aşırı ve demli çay, kafein içeriği yüksek içeceklerden uzak durun. Gevşek kıyafetler giyin: Sıkı giysiler kan akışını kısıtlayabilir.