KİTAP ATLASI - AHMET YASİN ALDI
Recep Şentürk’ün İlke Yayınlarının çağa iz bırakan önderler dizisinden çıkan Malcolm X kitabı hayli ilgi görmüş bir çalışma. Zira geçen yıl on yedinci baskıya ulaşmış. Kitabın Amerika’nın iç çelişkilerinin farkına varılarak yazılması bakımından önem taşıdığı bir gerçek. Ötekileştirilenlerin sesine kulak veren yazar eserini yazma amacını şu şekilde açıklıyor: “Bu kitabı yazmaktaki maksadım, aynı sesi, Harlem’den gelen ezan sesini, sizin de duymanızı sağlamak. Ve bu sesin oraya ne pahasına geldiğinin hikâyesini anlatmak. Böylece, Amerika’nın CNN’e ve Hollywood filmlerine kolay kolay sığmayan çelişkilerle dolu bir başka yüzünü tanımış olacaksınız.”
Bir Hayatın Ötesi
Malcom X’in hayatını ve düşüncelerini gayet iyi bir şekilde özetleyen Recep Şentürk akademik bir anlatım yerine gayet açık bir dil kullanmış. Bu da doğal olarak kitabın daha kolay anlaşılmasını sağlıyor. Malcom X’in 1933’teki doğumundan hatta daha öncesinden başlayan çalışma sadece bir kişinin hayatıyla sınırlı değil. Ele alınan kişinin 1965’teki ölümü ve daha sonrasına kadarki dönemlere kadar Amerika’da ırkçılığa karşı verilen mücadele, siyahilerin yaşam şartları ve İslam’ı yayma çabaları anlatılıyor. Bu yönüyle sadece biyografiyle sınırlı olmayan çalışmanın ayrıca neler anlattığını merak edenler kitabın ön sözünü belki de aslında son sözünü güzelce okumalıdırlar.
Malcolm X’in hayatındaki dönüşümü adım adım takip etmemizi sağlayan kitap önsöz, giriş ve yazarın yararlandığı kaynakları sıralayan bibliyografya dışında şu bölümlerden oluşuyor: Hayatı: Özgürlüğe Giden Dikenli Yol, İnancı: Kalbin Özgürleşmesi, Davası: Siyah Haklarından İnsan Haklarına, Mirası: Hidayet ve Hürriyet.
Kitabın ilk bölümünden sonrası biyografi sınırlarını hayli zorluyor. Diyebilirim ki “Hayatı” kısmının bitişinden itibaren Malcolm X bir kenara itilmiş gibi duruyor. Mesela “Davası” kısmının başında Amerika’nın kısa tarihinden kesitler sunan kölelikle alakalı bilgiler çok da gerekli değil. Çünkü temelde gençler için hazırlanan çalışmanın diğer bölümlerindeki anlatımlar zaten bunları bir şekilde ortaya koymakta.
Çalışma ile ilgili bir başka sorun yazarın zaman zaman açık anlatımına ters düşen cümleler kurması. Başka bir ifadeyle yazar, bazı kısımlarda anlatmak istediklerini birbirine çok fazla dolandırmış. Muhtemelen bu yazarın İslam’ın tüm insanlığa hitap eden bir din olduğunu Malcolm X örnekliği üzerinden anlatmak istemesiyle alakalı. Bu durum da doğal olarak okuyucuların biyografik akıştan kopmasını beraberinde getiriyor.
Malcolm X’in Değeri
Öte yandan Malcom X’in hayatına dair verilen anekdotlarla kitap bir başka güzelleşiyor. Mesela karşılaştığı ve elini sıkmak isteyen beyaz şoföre “Ben bütün insanlarla el sıkışmak isterim, sen onlardan biri misin?” diye sorar Malcolm X. Kitap, sevinç, üzüntü, dram, mutluluk, heyecan, hayal kırıklığı gibi pek çok duyguyu aynı anda yaşatmayı başarıyor. Bu yönüyle eser, sizi sürüklüyor ve kitabı elinizden bırakamıyorsunuz. En önemlisi de İslam’ın dönüştürücü gücünün farkına varıyorsunuz.
Malcolm X’in hacda gördüğü İslami yaşayışın Amerika’da öğrendiği İslam’la aynı olmadığını daha yakından izlemek mümkün. Beyazların ve siyahların hacda aynı safta ibadet edip, aynı sofraya oturduğunu fark etmesi onun hayatının rotasını değiştirir.
İşte bunun için Recep Şentürk’ün kitabını bitirirken özellikle vurguladığı bir nokta hakikaten çok daha değerli hâle gelir. Irk ayrımı yapmaksızın tüm Müslümanlar birlik olmalı ve yardımlaşmalı. Böylece yazar asıl mesajını da vermiş oluyor. Zaten “Malcolm X neden değerli?” sorusunun cevabı da bu değil midir?
YENİLERDEN
• Malcolm X, Hac Yolunda 1964 Günlükleri, Ekin Yayınları, İstanbul.
Malcolm X’in düşüncelerinde devrim yaratan 1964 yılı seyahatlerini günbegün onun kaleminden okumak çok heyecan verici. Bizzat Malcolm X tarafından kaleme alınan ender metinlerden olan bu kitapta Malcolm X’e ait belgesel nitelikte orijinal kartpostal ve mektuplar da yer alıyor.
• Malcolm X, Kardeşliğe İnanıyorum, Pınar Yayınları, İstanbul.
Amerika'nın siyaset tarihine damga vurduğu gibi, İslâm düşüncesine yaptığı katkılarla da adından söz ettiren liderlerden birinin hayatıyla ilgili gerçeklere ve bilinmeyenlere ışık tutan bir eser.
• Randy Roberts ve John Smith, Kan Kardeşler Muhammed Ali ve Malcolm X'in Tehlikeli Dostluğu, Timaş Yayınları, İstanbul.
Biri, efsanevi Müslüman boksör Muhammed Ali, diğeri ise Amerika'da neredeyse bir devlet ideolojisi haline gelmiş ırkçılığa karşı hayatını ortaya koyarak mücadele eden Malcolm X. İşte bu kitap bu iki insanın inişli çıkışlı dostluklarını anlatıyor.