MEHMET BAYDEMİR (baymehmet@gmail.com)
Lumumba, merkeze sempatik ‘beyaz’ koymadan izlenebilecek ender politik filmlerden biri. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin bağımsızlık mücadelesinde önemli bir rol oynayan Patrice Lumumba’nın hayatını konu eden film, konu hakkında fikir sahibi olmayan izleyiciler açısından eksik noktalar bırakıyor.
Lumumba’nın diğer liderlerle ilişkileri bu açık noktaların başında geliyor. 115 dakikalık film bu noktaları kapatmak adına biraz daha uzun olabilirdi. Bununla birlikte Lumumba, her yönüyle sömürgeciliği ve bu sisteme karşı olan mücadeleyi tüm çıplaklığıyla aktarıyor. Film, Belçikalıların kara bir leke olarak bıraktığı izleri ekrana taşıyor ilk olarak. Sömürge tarihine vurgu yapan fotoğraflar, Demokratik Kongo’yu şahsi malı yapan Belçika Kralı II. Leopold’un katliamlarını açık bir şekilde ortaya koyuyor.
Afrika’daki milli hareketlere gönderme yapan film, Lumumba’nın anlatımıyla başlar. Lumumba, “Ölüyken bile benden korktular” der ve devam eder: “Ceset yok, mezar yok, hatıra yok” Belçikalılar, Lumumba’ya ait hiçbir izin kalmasını istemez. Mezarlarının anıta dönüşmesinden korkan Belçikalılar, mezardan çıkardıkları Lumumba ve arkadaşlarını parçalara ayırarak yakarlar.
“Önce kölelik sonra elmas öldürdüler”
1960’ta, Afrika Yılı’nda, birçok sömürge devleti bağımsızlığını kazanır. Bunlardan biri de Demokratik Kongo Cumhuriyeti’dir. Bağımsızlık süreci diğer Afrika ülkelerinde olduğu gibi DK Cumhuriyeti’nde de sancılı olur. Bir yandan Belçikalılar eski sömürgelerini kaybetmek istemezken diğer yandan iç siyasette parçalanma söz konusudur. Belçikalıların kurduğu hariç 250 parti Demokratik Kongo’da söz sahibi olmak için mücadele verir. Bira satıcısı Lumumba, bir yandan da bağımsızlık mücadelesi verir. Yaptığı ateşli konuşmalarda, “Önce kölelik için öldürdüler. Sonra Fildişi ve kauçuk için. Şimdi de elmaslar, bakır, manganez ve çinko için” diyerek bağımsızlık taleplerini dillendirir.
Belçikalıların katliamlarını yüzlerine vurdu
Filmin en etkileyici sahnelerinden biri hiç şüphesiz bağımsızlık sonrası mecliste yapılan konuşmadır. Lumumba burada Belçikalıların yaptığı katliam ve adaletsizlikleri yüzlerine vurur. Beklenmedik bu çıkış hem iç hem de dış siyasette büyük yankı uyandırır ve Lumumba’nın sonunu da hazırlar. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin ilk devlet başkanı olan Joseph Kasavubu, Başbakan Lumumba’yı Belçikalılardan siyahlara yetki devrinin aceleye getirilmemesini ister. Sömürgeci güçlerinden kurtulmak isteyen Kongoluların baskısıyla Lumumba, yetki devri konusunu hızlandırır. İç karışıklığa ve düzensizliğe yol açan aceleci yaklaşım, başta Belçika olmak üzere batılı devletlerin devreye girmesiyle, ülkeyi içinden çıkılmaz bir hale dönüştürür.
Sadece 2 ay görev yapabildi
Belçikalılar çıkarlarının tehlikede olacağını düşünerek ABD’liler de komünist olduğu şüphesiyle Lumumba’ya mesafeli yaklaşır. Yalnızca 2 ay Başbakan olarak görev yapabilen Lumumba’yı devirmek için yapılan toplantıda oylama yapılır. El kaldırmayan ABD temsilcisine düşüncesi sorulduğunda “Ülkelerin iç işlerine karışmak bizim politikamızda yoktur” cevabını verir. Bununla birlikte film, hem Amerikan hem de Belçika hükümetlerinin Lumumba'yı öldürmeye çalıştığını iddia eder.
Gerçekleştirdiği darbenin ardından basının karşısına geçen Joseph Mobutu, bunun bir darbe olmadığını söyler. “Özgür seçimler yapılacak mı?” sorusuna sessiz kalan Mobuto yanındaki Amerikalı üst düzey subaya bakar ve bir şey demeden yoluna devam eder. Lumumba, öldükten beş yıl sonra, katili General Mobutu tarafından “Ulusal Kahraman” ilan edilir.
***********
Patrice Lumumba: Kongo Ulusal Hareketi’nin lideri olan Lumumba, Demokratik Kongo’nun bağımsızlığını kazanmasında büyük rol oynamıştır. Emperyalizm ve Kolonyalizm karşıtı olan Lumumba, Komünist olmakla suçlanmış ve ancak 2 ay başbakan olarak görev yapabilmiştir. Demokratik Kongo’yu dolaşarak tam bağımsızlık mücadelesini anlatan Lumumba, kurşuna dizilerek öldürülmüştür. Lumumba’nın cesedi, Belçika gizli servisi mensupları tarafından mezarından çıkarılıp asitle eritilmiş ve sömürge karşıtı bir anıta dönüşmesinin önüne geçilmiştir. Şubat 2002’de Belçika ve Temmuz 2002’de de ABD, Lumumba karşıtlarına destek verdikleri ve O’nun öldürülmesine giden olaylarda inkar edilemez sorumlukları olduğuna dair açıklamalar yapmıştır.
İLGİLİ FİLMLER
Lumumba: Death of a Prophet (1990)
Congo - A Political Tragedy (2018)
The Siege of Jadotville (2016)
Menşei: Fransa, Belçika, Almanya, Haiti
IMDB: 7.2
Yönetmen: Raoul Peck
Oyuncular: Eriq Ebouaney, Alex Descas, Théophile Sowié, Maka Kotto, Dieudonné Kabongo, Pascal N'Zonzi
Gösterim Tarihi: 27 Eylül 2000
Dil: Fransızca, Lingala, İngilizce
Tür: Biyografi, Dram, Tarih, Savaş
Süre: 115 dakika