Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın konuşmasında yer vermiş olduğu 'Jakoben' kelimesinin anlamıı merakla araştırılıyor. Peki, Jakoben, Jakobenizm, Jakobenler Jakoben zihniyeti kelimelerinin anlamı nedir? Ayrıntılar haberimizde...
JAKOBEN NEDİR? KİMLERE JAKOBEN DENİR?
Jakoben halka karşın halk adına devrimci girişimlerde bulunan kimse, seçkin azınlık devrimcisi, devrimci demokrat, tepeden inmeci, dayatmacı demek.
Jakoben adı, Fransız Devrimi döneminde İngiltere’de ve başka ülkelerde ortaya çıkan radikaller için de kullanılmıştır.
Günümüzün siyasal yazınında ise terim, kendini halkın yerine koyarak “halk adına, halka karşın” hareket edebilecek kadar radikal bir seçkin azınlık devrimciliği anlamını kazanmıştır.
Aşırı eşitlikçi ve şiddet yanlısı politikalarla özdeşleştirilmiş, 1793 ortalarından 1794 ortalarına değin devrim hükümetine egemen olmuştur.
Jakoben kavramı nasıl oraya çıkmıştır?
Jakobenlerin kökeni 1789 Etats-Generaux’sundaki Bretanya temsilcilerinin Fransa’nın öbür yörelerinin temsilcileriyle toplanarak ortak tavır belirlemeye çalıştıkları Versailles’daki Breton Kulübü’ne dayanır. Aralık 1789’da, Ulusal Meclis’in Paris’e taşınmasından sonra Anayasanın Dostları Derneği adıyla yeniden örgütlenen grup, toplantılarını Paris’te Jakobenler diye bilinen Dominikenlerden kalma bir manastırda yaptığı için yaygın olarak Jakoben Grubu adıyla anıldı. Amaçları devrimin kazanımlarını aristokrasiden gelebilecek gerici harekete karşı korumaktı. Çok geçmeden meclisteki temsilciler dışında, genellikle varlıklı burjuvalar ve yazarlar da gruba kabul edilmeye başladı. Ayrıca bütün Fransa’da örgüt şubeleri açıldı. 1790’da Paris’teki grubun 1.200 üyesi ve 152 şubesi vardı.
Temmuz 1791’de Jakobenler, Fransa’dan kaçma girişimi başarısızlığa uğrayan XVI. Louis’nin tahttan indirilmesi konusundaki tartışma yüzünden bölündüler. Ilımlı üyelerin çoğu ayrılarak rakip örgüt Club des Feuillants’a katıldı. Geride kalan az sayıdaki temsilciden biri olan Robespierre, Jakobenler içinde önemli bir konuma geldi.
Ağustos 1792’de monarşi kaldırıldı. Hala cumhuriyetçi tanımlamasını benimsemeyi göze alamayan Jakobenler bu olayda doğrudan bir rol oynamamıştı. Daha sonra ise devrimi yönlendiren başlıca gruplardan biri haline geldiler ve eylülde cumhuriyet ilan edilince, Özgürlük ve Eşitlik Dostları Jakobenler Derneği adını aldılar. Yeni yasama organı Konvansiyon’a solcu Montagnard’ların (Dağlılar) kabul edilmesiyle daha demokrat, Paris’teki işçi ve zanaatçıların taleplerini karşıladığı için de daha popüler bir nitelik kazandı. Konvansiyon döneminin ilk aşamasında Jakoben kulüpleri, Motagnard’ların buluşma yeri oldu ve hem kralın idamında (Ocak 1793), hem de ılımlı Jirondenlerin saf dışı edilmesinde (Haziran 1793) önemli rol oynadı.
Terör Dönemi’nde yerel Jakoben kulüpleri 1793 yaz aylarından başlayarak rejimin araçlarına dönüştü. 1793’te Fransa’da yaklaşık 5 ile 8 bin arasında yerel kulüp vardı ve üye sayıları 500 bindi. Hükümet mekanizmasının bir parçası olan bu kulüpler ordu için malzeme bulmak ve yerel pazarların güvenliğini sağlamak gibi görevler üstlenmişlerdi. Çoğu zaman yerel memurların yerine Jakobenler getiriliyordu. Toplumda erdemi temsil ettiklerine inanan kulüpler, görüşlerinden kuşkulandıkları kişileri gözlüyor, Hıristiyanlığı etkisizleştirme hareketine önderlik ediyor ve devrim şenlikleri düzenliyordu. Paris’teki kulüp, Kamu Güvenliği Komitesi’ndeki konumundan yararlanarak devrim hükümetinde ağırlıklı rol oynayan Robespierre’e bağlı duruma geldi. Robespierre’in devrim karşıtlarına saldırılarını ve hoşnutsuz işçilerin denetimli ekonomi taleplerine karşı direnmesini destekledi. Robespierre 9 Thermidor II. Yıl’da (27 Temmuz 1794) düşürülünce kulüp geçici olarak kapatıldı. Daha sonra Thermidor hükümetine karşı bir muhalefet merkezi olarak yeniden açıldıysa da 21 Brumaire’de (11 Kasım 1794) süresiz kapatıldı.
1795’te Pantheon Kulübü, 1799’da da Manege Kulübü kısa sürelerle Jakoben ruhunu canlandırdı. Ayrıca, bazı yerel kulüpler, resmi yasağa karşın VIII. Yıl’a değin (1799-1800) varlıklarını sürdürdüler.