Süleyman KARAKULLUK
ÜLKE, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda yapılan yeni değişikliklerin oylanacağı referanduma kilitlendi. Anayasa'da yapılan yeni değişiklikler, Türkiye'de yeni bir idari sistem içeriyor. Bunun adı bazı kesimlerin dile getirdiği gibi BAŞKANLIK SİSTEMİ değil...
HÜKÜMETİ CUMHURBAŞKANI SEÇECEK: Vatandaşın bunu bilmesinde fayda var. Yeni sistemin resmi adı CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMETİ SİSTEMİ... Yani, referandumdan EVET çıkması halinde bundan böyle hükümetleri Başbakan değil cumhurbaşkanı oluşturacak.
İSTİKRAR KALICI OLACAK: Seçimden mutlaka tek başına iktidar çıkacağı için siyasi istikrar kalıcı hale gelecek. Eskiden olduğu gibi KOALİYONLAR DÖNEMİ tamamen kapanacak... Hangi cepheden olursa olsun İKTİDAR RAHAT HAREKET EDECEK. Bürokrasi azalacak, büyüme hızlanacak.
ÇİFT BAŞLI YÖNETİME SON: Türkiye yıllarca, çift başlı yönetimin sıkıntısını yaşadı... Atatürk döneminde bile İsmet İnönü ile aralarında yaşanan sıkıntılar vardı. Daha sonra Menderes ve Cumhurbaşkanı, Demirel ve Cumhurbaşkanı, Erbakan ve Cumhurbaşkanı, Ecevit ve Cumhurbaşkanı arasında yaşanan sorunlar Türkiye'ye büyük darbeler vurdu. Yeni Anayasa değişikliği ile yönetimde çift başlılık ortadan tamamen kalkacak.
MECLİS, HÜKÜMETİ DENETLEYECEK: Hükümet sadece icraat yapacak, meclis kanun yapacak ve hükümeti denetleyecek. Meclis ve hükümet gerçek anlamda ayrılmış olacak. Meclis ve hükümeti, her ikisini de millet seçecek ve denetleyecek.
TERÖLE MÜCADELEDE GÜÇLÜ OLUNACAK: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi terörle mücadelemize güç katacak. Zira ülkemizi yıllardır uğraştıran terörlü mücadelede daha etkin ve daha hızlı hareket edebilmek için Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde emirler tek merkezin denetiminden çıkacak. Bu sayede terörle daha etkin mücadele edilecek. Güvenlik politikalarında hızlı ve etkin karar alınacak.
YASA TEKLİFLERİNİ VEKİLLER VERECEK : Yeni sistemde Yasa teklifleri milletvekilleri tarafından verilecek, meclis aynı zamanda seçilmiş Cumhurbaşkanı'nı ve kabinesini denetleyecek.
YASAMA-YÜRÜTME VE YARGI YİNE VAR: Yasama-yürütme ve yargı yine var. Yeni sistemde Kuvvetler Ayrılığı düzeni aynen devam edecek. Bunların ortadan kaldırılması diye bir şey söz konusu değil. Yeni sistem yürütmenin çok daha seri çalışmasını sağlayacak. Yasamanın çok seri çalışmasına imkan verecek. Yargı varlığını aynen koruyacak.
SEÇİLME YAŞI DÜŞECEK: Yeni sistemde seçilme yaşı 18'e inecek. Gençlerin önü açılacam. Milletvekili seçilme yaşı 25'ten 18'e indirilecek. Seçme ehliyetine sahip olan 18 yaşındaki genç, seçilme ehliyetine de sahip olacak. Gençler erken yaşlarda siyasi tecrübe sahibi olacak.
600 MİLLETVEKİLİ OLACAK: Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkacak. Temsiliyet genişleyecek, artan nüfusun mecliste temsili sağlanacak. Vatandaşımız kendi ilinde daha fazla temsilciye sahip olacak. Siyasette daha fazla temsil imkanı sağlanacak.
HÜKÜMET KANUN TEKLİFİ VEREMEYECEK: Yeni sistemin en önemli özelliklerinden birisi de kanunları hükümetin değil milletvekillerinin teklif edecek olması. Yani yeni bir kanun çıkarılacaksa bunu hükümet değil vekiller meclise sunacak. Meclisin bilgi edinme ve denetim yolları aynen korunacak. Meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı soru yöntemleri gene olacak.
YASA GERİ GELİRSE: Mecliste hazırlanıp kabul edilen kanunu Cumhurbaşkanı'nın geri göndermesi durumunda son söz meclisin olacak.. Meclis, kanunu salt çoğunlukla aynen kabul edip tekrar gönderebilecek.
HSYK DEĞİŞECEK: Meclise ilk defa Hakimler ve Savcılar Kurulu için üye seçme hakkı getirilecek. Yeni halın seçtiği milletvekilleri bir anlamda halkın temsil gücünü HSYK'ya da taşımış olacak.
SEÇİMLER 5 YILDA BİR: Cumhurbaşkanlığı seçimi ve meclis genel seçimi 5 yılda bir aynı gün yapılacak. Cumhurbaşkanlığı seçiminde iki turlu sistem uygulanacak. Mutlak olarak yüzde 50'yi geçen seçilmiş sayılacak. Yeni sistemde erken seçim ihtimali azalacak.
SEÇİM YENİLEME KARARI: Cumhurbaşkanı'na ve meclise, seçimleri yenileme yetkisi tanınıyor. Cumhurbaşkanı veya meclis; seçimi yenileme kararı verirse, iki seçim aynı anda yeniden yapılacak. Cumhurbaşkanı seçim kararı alabilecek. Aynı şekilde meclis de beşte üç çoğunlukla seçim kararı alabilecek.
KENDİ SÜRESİNİ KISALTIR: Cumhurbaşkanı erken seçim kararı alırsa kendi süresini de kısaltmış oluyor. Birlikte erken seçim, sistem krizini de önlüyor ve uzlaşma arayışının güvencesi oluyor.
TARAFSIZLIK KRİZİ BİTİYOR: Yıllardır cumhurbaşkanının tarafsızlığından konuşulur. Ama bu tarafsızlık zaman zaman hükümet krizlerine neden oldu. Çünkü çift başlı sistemde tarafsız cumhurbaşkanı ile hükümet arasında sorunlar meydana geldi sık sık.
SEZER, ANAYASA KİTABINI ATMIŞTI: Bu durum ülke ekonomisine büyük darbeler vurdu. Mesela 19 Şubat 2001'de MGK'da Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Başbakan Bülent Ecevit'in önüne Anayasa kitapçığı fırlatmış ve cumhuriyet tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden biri başlamıştı.
PARTİLİ CUMHURBAŞKANI: Yeni sistemde Cumhurbaşkanı'nın partisi ile ilişiği kesilmeyecek. Milletin doğrudan Cumhurbaşkanı'nı seçmesi ile birlikte Cumhurbaşkanı'nın siyasi sorumluluğu doğacak. Partili Cumhurbaşkanlığı ile siyaset daha samimi ve reel bir zemine kavuşmuş olacak. Cumhurbaşkanı'nın partili olması, seçildikten sonra bütün milletin Cumhurbaşkanı olmasına engel değil.
KARARNEME ÇIKARMA YETKİSİ: Cumhurbaşkanı'na kararname çıkarma yetkisi verilecek. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde çift başlılık ortadan kalkacağı için, şu an Bakanlar Kurulu'nda olan kararname çıkarma yetkisi, hükümetin başı olan Cumhurbaşkanı'na devredilecek.
HER ALANDA KARARNAME ÇIKARMA YETKİSİ YOK: Cumhurbaşkanı, idari düzenlemeleri Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yapacak. Temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler konusunda kararname çıkaramayacak. Anayasada kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda kararname çıkaramayacak. Kanunda açıkça düzenlenen konularda kararname çıkaramayacak.
KARARNAME DENETİME TABİ: Kararname ile kanunlar çeliştiğinde, kanun hükümleri uygulanacak. Meclisin aynı konuda kanun çıkarması durumunda kararname hükümsüz hale gelecek. Kararnameler meclisin ve Anayasa Mahkemesi'nin denetimine tabi olacak.
ÜST DÜZEY GÖREVLİLERİ ATAYACAK: Üst düzey kamu görevlilerini Cumhurbaşkanı atacak. Cumhurbaşkanı üst düzey kamu görevlilerini kararnameyle atayacak ve görevden alacak. Yeni yönetim işbaşına geldiğinde, hızla kendi ekibini kurup icraata başlama imkanınına sahip olacak.
BÜROKRASİDE GECİKME OLMAYACAK: Atamalarda bürokratik gecikmeler ortadan kalkacak. Performansa dayalı görev değişiklikleri hızla yapılabilecek. Görevde ehliyet ve liyakat ön plana çıkacak. Kurumlar ile ilgili idari düzenlemeler Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yapılacak. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile yerel tüzel kişiliğe sahip kurumlar kurulamayacak.
SORUMSUZ DEĞİL SORUMLU CUMHURBAŞKANI: Referandum öncesi, yeni sisteme karşı çıkanların en fazla dayanak noktası "Cumhurbaşkanı sorumsuz olacak, kafasına her istediğini yapacak" iddiası ise tamamen gerçek dışı. Yeni sistemde Sorumlu Cumhurbaşkanlığı geliyor. Oysa şimdiki sistemde Cumhurbaşkanı sadece VATANA İHANETTEN yargılanabilir. Başka hiçbir şekilde yargılanma imkanı yok... Ama yeni sistem Cumhurbaşkanı'nın her konuda yargılanmasına imkan verecek.
DENETİM VE CEZAİ SORUMLULUK: Cumhurbaşkanı'nın "sorumsuzluğu" ortadan kalkacak, yani "yetkili ama sorumsuz" olmaktan çıkacak. Cumhurbaşkanı'na denetim ve cezai sorumluluk geliyor. Cumhurbaşkanı şu anki anayasaya göre meclisin dörtte üç oyuyla yalnızca vatana ihanetten yargılanabiliyor. Yeni sistemde ise hakkında herhangi bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılabilecek.
SORUŞTURMADAN KAÇAMAZ: Hakkında soruşturma açılan Cumhurbaşkanı erken seçim kararı alamayacak. Böylece soruşturmadan kaçma fırsatı bulamayacak. Yeni sistemde Cumhurbaşkanı meclise ve millete karşı sorumlu olacak.
YARGI DENETİMİ GELİYOR: Mevcut sistemde Cumhurbaşkanı'nın tek başına yaptığı işlemler yargı denetimine tabii değildir. Yeni sistemde Cumhurbaşkanı'nın bütün iş ve işlemleri yargı denetimine açık olacak.
BÜTÇEYİ CUMHURBAŞKANI SUNACAK: Bütçe hazırlama ve sunma yetkisi Cumhurbaşkanı'na verilecek. Bütçe kanunu teklifini hazırlayıp meclise sunma yetkisi Cumhurbaşkanı'nın olacak.
KANUNU MECLİS YAPACAK: Referandum öncesi, "Yeni sistemde Cumhurbaşkanı istediği gibi kanun çıkarıp istediği gibi hareket edecek" iddiaları da doğru değil. Yeni sistemde kanun teklifi verme ve yapma yetkisi Cumhurbaşkanı'nda değil mecliste olacak.
SIKIYÖNETİMLER BİTİYOR: Yeni sistemde Sıkıyönetim kararı alma tamamen ortadan kalkacak, OHAL düzenlemesi gelecek, ama Cumhurbaşkanı canının istediği zaman OHAL ilan edemeyecek. Mevcut sistemde Bakanlar Kurulu yetkisinde olan OHAL ilanı, yeni sistemde Cumhurbaşkanlığı'na geçecek. Cumhurbaşkanı OHAL kararı alırsa, bu karar aynı gün meclisin onayına sunulacak. Meclis kabul ederse yürürlüğe girecek, kabul etmezse OHAL olmayacak.
MECLİS'İN OHAL'İ KALDIRABİLİR: Meclisin OHAL'i uzatma, kısaltma ya da kaldırma yetkisi bulunacak. Bu dönemde çıkan kararnameler üç ay içinde meclisin onayına sunulacak. Cumhurbaşkanı OHAL ilanını ve OHAL kararnamelerini meclisin onayına sunduğu, meclisin OHAL'i uzatma, kısaltma ya da kaldırma yetkisi de olduğu için, meclisin bu konudaki denetleme gücü ve sorumluluğu ön plana çıkacak.
SEÇİM YSK DENETİMİNDE: Ülke de OHAL bile olsa seçim süreci tamamen Yüksek Seçim Kurulu'nun (YSK) denetiminde gerçekleştirilecek. Cumhurbaşkanı ve meclis seçim sürecine müdahale edemeyecek.
BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ YARGI: Yeni sisteme karşı çıkanların üzerinde durdukları maddelerden birisi de bu... Yeni sistemde Yargı'nın tarafsız olmayacağı Cumhurbaşkanı'nın emrinde olacağı iddia ediliyor ki bu da doğru değil. Yeni anayasa da Yargının bağımsızlığı ifadesine, yargının "tarafsızlığı"ibaresi de eklendi. Zira Yargının bağımsız olması yetmiyor, tarafsız da olması gerekiyor. Böylece Yargının tarafsızlığı anayasal hüküm haline getiriliyor.
ASKERİ MAHKEMELER KALKIYOR: Yeni sistemde yargı tamamen sivilleşiyor. Yeni sistemde DİKTATÖRLÜK geliyor diyenler tamamen yanılıyor. Denetime ve soruşturmaya tabu olan bir cumhurbaşkanı sistemi geliyor. Yargıda ise Askeri yargılama tamamen ortadan kaldırılıyor. Sadece TSK içinde disiplin mahkemelerine izin veriliyor.
SAVAŞ HALİNDE ASKERİ MAHKEME: Normal hayatta olmayan Askeri mahkemeler sadece savaş halinde kurulabilecek ve o da savaş suçları ile ilgili davalara bakacak, başka bir davaya bakamayacak.
İŞTE YENİ MADDELER
Tüm bu açıklamalardan sonra gelin isterseniz Anayasa'da yapılan yeni değişikliklere madde madde göz atalım.
MADDE-1
YARGININ BAĞIMSIZLIĞINI VE TARAFSIZLIĞINI HÜKME BAĞLIYOR: 7/11/1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 9 uncu maddesine "bağımsız" ibaresinden sonra gelmek üzere "ve tarafsız" ibaresi eklenmiştir.
MADDE-2
MİLLETVEKİLİ SAYISINI 550'DEN 600'E ÇIKARIYOR: 2709 sayılı Kanunun 75 inci maddesinde yer alan "beşyüzelli" ibaresi "altıyüz" şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE-3
SEÇİLME YAŞINI 25'TEN 18'E İNDİRİYOR: 2709 sayılı Kanunun 76 ncı maddesinin birinci fıkrasında yer alan "Yirmibeş" ibaresi "Onsekiz" şeklinde, ikinci fıkrasında yer alan "yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar," ibaresi "askerlikle ilişiği olanlar," şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE-4
CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİNDE İKİ TURLU SİSTEM UYGULANIYOR: 2709 sayılı Kanunun 77 nci maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
MADDE 77- Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir. Cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde 101inci maddedeki usule göre ikinci oylama yapılır.
MADDE-5
CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ'NİN ÖZELLİĞİ GEREĞİ GÜVENOYU VE GENSORU UYGULAMASI KALKIYOR: 2709 sayılı Kanunun 87 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
SAVAŞ İLANINI MECLİS YAPACAK
MADDE 87- Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilanına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.
MADDE-6
CUMHURBAŞKANI VE HÜKÜMET ÜYELERİ İÇİN MECLİS SORUŞTURMASI DAHA KAPSAMLI HALE GETİRİLİYOR: 2709 sayılı Kanunun 98 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve kenar başlığı metinden çıkarılmıştır.
MADDE 98- Türkiye Büyük Millet Meclisi; meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanır. Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibarettir. Genel görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
Meclis soruşturması, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında 106ncı maddenin beşinci, altıncı ve yedinci fıkraları uyarınca yapılan soruşturmadan ibarettir.
Yazılı soru; yazılı olarak en geç onbeş gün içinde cevaplanmak üzere milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak soru sormalarından ibarettir.
Meclis araştırması, genel görüşme ve yazılı soru önergelerinin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile araştırma usulleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir.
TÜRKİYE VATANDAŞI YETERLİ
CUMHURBAŞKANI'NIN ADAYLIK VE SEÇİM ŞARTLARI: Yeni sistemde seçilecek cumhurbaşkanının DOĞUŞTAN TÜRK VATANDAŞI OLMA zorunluluğu bulunmuyor.
2709 sayılı Kanunun 101 inci maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
MADDE 101-Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.
YÜZBİN SEÇMEN ADAY GÖSTEREBİLİR
Yeni sistemde, cumhurbaşkanı için sadece partiler değil, seçmenler de aday gösterebiliyor. "Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüz bin seçmen aday gösterebilir."
MECLİS ÜYELİKLERİ BİTİYOR
"Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer. Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilir.
İKİNCİ ADAY ÇEKİLİRSE NE OLACAK?
"İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin herhangi bir nedenle seçime katılmaması halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde Cumhurbaşkanı seçilir. Oylamada, adayın geçerli oyların çoğunluğunu alamaması halinde, sadece Cumhurbaşkanı seçimi yenilenir. Seçimlerin tamamlanamaması halinde, yenisi göreve başlayıncaya kadar mevcut Cumhurbaşkanının görevi devam eder. Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin diğer usul ve esaslar kanunla düzenlenir."
CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARI
MADDE-8
CUMHURBAŞKANI YÜRÜTMENİN BAŞI OLUYOR: 2709 sayılı Kanunun 104 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
MADDE 104- Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder.
AÇILIŞ KONUŞMASI YAPABİLİR
Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar. Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj verir.
Kanunları yayımlar. Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açar.
CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARI
VE BAKANLAR KURULUNU ATAR
Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine son verir. Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler.
Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder.
Milletlerarası andlaşmaları onaylar ve yayımlar. Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunar. Milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri alır. Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder. Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verir.
AF VE CEZA KALDIRMA YETKİSİ
Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırır. Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir.
TEMEL HAKLAR KORUNUYOR
Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.
KANUNA UYGUN YÖNETMELİK ÇIKARABİLİR
Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir. Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmu00ee Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.
MADDE-9
Yeni sistemde en önemli özellikle, "Cumhurbaşkanı, diktatör gibi kafasına estiği gibi davranacak" iddiaları hiçbir delile dayanmıyor. Tam tersine cumhurbaşkanına Yüce Divan yolu bile açık.
"2709 sayılı Kanunun 105 inci maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. MADDE 105- Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir.
Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır.
SEÇİM KARARI ALINAMAYACAK DURUM
Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı, seçim kararı alamaz. Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahku00fbm edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanır.
VEKALET EDECEK YARDIMCI
Yeni anayasada cumhurbaşkanına vekalet edecek yardımcının seçilmişlerden mi yoksa atanmışlardan mı olacağı konusu da tartışılıyor. Oysa değişiklikte herşey ortada. Cumhurbaşkanı dahil yardımcıları ve bakanların milletvekili özelliği ortadan kalkıyor. Hal böyle olunca yardımcılarının seçilmiş veya atanmış özellikleri zaten otomatikman bulunmuyor.
MADDE-10
2709 sayılı Kanunun 106 ncı maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
MADDE 106- Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.
Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, kırkbeş gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekalet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimi de Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yenilenir. Genel seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz. Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinin yapılacağı tarihte her iki seçim birlikte yapılır.
YARDIMCI AYNI YETKİLERE SAHİP
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekalet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, 81 inci maddede yazılı şekilde Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde andiçerler. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer.
KİME KARŞI SORUMLULAR?
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiasıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir.
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir.
MADDE-11
CUMHURBAŞKANI'NA VE TBMM'YE, KARŞILIKLI SEÇİMLERİ YENİLEME YETKİSİ TANINIYOR: 2709 sayılı Kanunun 116'ncı maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesiMADDE 116- Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.
Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve Cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam eder. Bu şekilde seçilen Meclis ve Cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır.
OHAL KARARLARI NASIL OLACAK?
MADDE-12
2709 sayılı Kanunun 119 uncu maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve kenar başlıkları metinden çıkarılmıştır.
III . Olağanüstü hal yönetimi
MADDE 119- Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddu00ee şekilde bozulması, tabiu00ee afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.
MECLİS KALDIRABİLİR UZATABİLİR
Olağanüstü hal ilanı kararı verildiği gün Resmu00ee Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağırılır; Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir.
Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz.
KANUNLARLA DÜZENLEME GELİYOR
Olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile 15inci maddedeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya geçici olarak durdurulacağı, hangi hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği kanunla düzenlenir.
Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmu00ee Gazetede yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur.
Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hali hariç olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.
MADDE 13
ASKERİ YARGI TÜMÜYLE KALDIRILIYOR
2709 sayılı Kanunun 142 nci maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamaz. Ancak savaş halinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilir.
MADDE-14
HSYK'NIN YAPISI VE SEÇİM YÖNTEMİ DEĞİŞİYOR, ADI HAKİMLER VE SAVCILAR KURULU OLUYOR:
2709 sayılı Kanunun 159 uncu maddesinin başlığı ile birinci ve dokuzuncu fıkralarında yer alan "Yüksek" ibareleri madde metninden çıkarılmıştır.
Hakimler ve Savcılar Kurulu onüç üyeden oluşur; iki daire halinde çalışır. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiu00ee üyesidir.
HSK'YE SEÇİLME NASIL OLACAK?
Kurulun, üç üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlu00ee yargı hakim ve savcıları arasından, bir üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idaru00ee yargı hakim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca; üç üyesi Yargıtay üyeleri, bir üyesi Danıştay üyeleri, üç üyesi nitelikleri kanunda belirtilen yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir. Öğretim üyeleri ile avukatlar arasından seçilen üyelerden, en az birinin öğretim üyesi ve en az birinin de avukat olması zorunludur. Kurulun Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilecek üyeliklerine ilişkin başvurular, Meclis Başkanlığına yapılır. Başkanlık, başvuruları Anayasa ve Adalet Komisyonları Üyelerinden Kurulu Karma Komisyona gönderir. Komisyon her bir üyelik için üç adayı, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla belirler. Birinci oylamada aday belirleme işleminin sonuçlandırılamaması halinde ikinci oylamada üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu aranır. Bu oylamada da aday belirlenemediği takdirde, her bir üyelik için en çok oyu alan iki aday arasında ad çekme usulü ile aday belirleme işlemi tamamlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Komisyon tarafından belirlenen adaylar arasından, her bir üye için ayrı ayrı gizli oyla seçim yapar. Birinci oylamada üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu; bu oylamada seçimin sonuçlandırılamaması halinde, ikinci oylamada üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu aranır. İkinci oylamada da üye seçilemediği takdirde en çok oyu alan iki aday arasında ad çekme usulü ile üye seçimi tamamlanır.
Üyeler dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler bir kez daha seçilebilir. Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından önceki otuz gün içinde yapılır. Seçilen üyelerin görev süreleri dolmadan Kurul üyeliğinin boşalması durumunda, boşalmayı takip eden otuz gün içinde, yeni üyelerin seçimi yapılır.
MADDE-15
BÜTÇE KANUNU TEKLİFİNİ HAZIRLAYIP TBMM'YE SUNMA YETKİSİ CUMHURBAŞKANI'NA VERİLİYOR: 2709 sayılı Kanunun 161 inci maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Bütçe ve kesinhesapMADDE 161- Kamu idarelerinin ve kamu iktisadu00ee teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.
Malu00ee yıl başlangıcı ile merkezi yönetim bütçesinin hazırlanması, uygulanması ve kontrolü ile yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller kanunla düzenlenir. Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz.
Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, malu00ee yılbaşından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Bütçe teklifi Bütçe Komisyonunda görüşülür. Komisyonun ellibeş gün içinde kabul edeceği metin Genel Kurulda görüşülür ve malu00ee yılbaşına kadar karara bağlanır.
GEÇ İCİ BÜTÇE KANUNU OLABİLİR
Bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde, geçici bütçe kanunu çıkarılır. Geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanır.
GİDER ARTIRICI ÖNERİ SUNULAMAZ
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda kamu idare bütçeleri hakkında düşüncelerini her bütçenin görüşülmesi sırasında açıklarlar, gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar.
GÖRÜŞE YAPILAMAYACAK BÜTÇELER
Genel Kurulda kamu idare bütçeleri ile değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oylanır.
Merkezu00ee yönetim bütçesiyle verilen ödenek, harcanabilecek tutarın sınırını gösterir. Harcanabilecek tutarın Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle aşılabileceğine dair bütçe kanununa hüküm konulamaz.
MADDE 16
Yeni Anayasa'nın 16. maddesine göre Başbakanlık Kurumu kalkıyor. Kanun teklif etme yetkisi sadece milletvekillerine ait oluyor. Silahlı Kuvvetler, Devlet Denetleme Kurulu'nun işleyişi içine alınıyor. Jandarma Genel Komutanı MGK üyesi olmaktan çıkıyor. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri anayasal yargı denetimine alınıyor. Sıkıyönetim uygulaması kaldırılıyor. Madde de yeni sistemde kurumlar arası iletişimde kullanılacak yeni unvanlar belirtiliyor.
MADDE-17
CUMHURBAŞKANLIĞI VE MECLİS SEÇİMLERİ 3.11.2019 TARİHİNDE YAPILACAK:
2709 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
GEÇİCİ MADDE 21
A) Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27'nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçimi 3/11/2019 tarihinde birlikte yapılır.Seçimin yapılacağı tarihe kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ve Cumhurbaşkanının görevi devam eder. Meclisin seçim kararı alması halinde, 27'nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
Bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu Kanunla yapılan değişikliklerin gerektirdiği Meclis İçtüzüğü değişikliği ile diğer kanuni düzenlemeleri yapar. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise Cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Cumhurbaşkanı tarafından düzenlenir.
Askeru00ee Yargıtay ve Askeru00ee Yüksek İdare Mahkemesinden Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilmiş bulunan kişilerin herhangi bir sebeple görevleri sona erene kadar üyelikleri devam eder.
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla Askeru00ee Yargıtay, Askeru00ee Yüksek İdare Mahkemesi ve askeru00ee mahkemeler kaldırılmıştır.
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren dört ay içinde; Askeru00ee Yargıtay ve Askeru00ee Yüksek İdare Mahkemesinin askeru00ee hakim sınıfından Başkan, Başsavcı, İkinci Başkan ve üyeleri ile diğer askeru00ee hakimler (yedek subaylar hariç) tercihleri ve müktesepleri dikkate alınarak;
MEVCUT ASKERİ HAKİMLERİN DURUMU NE OLACAK?
a) Hakimler ve Savcılar Kurulunca adli veya idari yargıda hakim veya savcı olarak atanabilirler. b) Aylık, ek gösterge, ödenek, yargı ödeneği, ek ödeme, malu00ee, sosyal hak ve yardımlar ile diğer hakları yönünden emsali adli veya idari yargıya mensup hakim ve savcılar, bunların dışındaki hak ve yükümlülükler yönünden ise bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihteki mevzuat hükümleri uygulanmaya devam edilmek suretiyle Millu00ee Savunma Bakanlığınca mevcut sınıflarında, Bakanlık veya Genelkurmay Başkanlığının hukuk hizmetleri kadrolarına atanırlar. Bunlardan, emeklilik hakkını elde edenlerden yaş haddinden önce bu görevlerden kendi istekleriyle ayrılacaklara ödenecek tazminata ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.Kaldırılan askeru00ee yargı mercilerinde görülmekte olan dosyalardan; kanun yolu incelemesi aşamasında olanlar ilgisine göre Yargıtay veya Danıştaya, diğer dosyalar ise ilgisine göre görevli ve yetkili adli veya idari yargı mercilerine dört ay içinde gönderilir.
F) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan kanun hükmünde kararnameler, tüzükler, Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan yönetmelikler ile diğer düzenleyici işlemler yürürlükten kaldırılmadıkça geçerliliğini sürdürür. Yürürlükte bulunan kanun hükmünde kararnameler hakkında 152 nci ve 153 üncü maddelerin uygulanmasına devam olunur. G) Kanunlar ve diğer mevzuat ile Başbakanlık ve Bakanlar Kuruluna verilen yetkiler, ilgili mevzuatta değişiklik yapılıncaya kadar Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır. H) Anayasanın 67'nci maddesinin son fıkrası hükmü, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra birlikte yapılacak ilk milletvekili genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi bakımından uygulanmaz.MADDE-18
BU DEĞİŞİKLİK PAKETİNDEKİ KİMİ HÜKÜMLER İLK SEÇİMLERİN YAPILDIĞI TARİHTE, KİMİLERİ İSE SEÇİM TAKVİMİNİN BAŞLADIĞI TARİHTE YÜRÜRLÜĞE GİRİYOR:
Bu Kanun ile Anayasanın;
a) 8, 15, 17, 19, 73, 82, 87, 88, 89, 91, 93, 96, 98, 99, 100, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113üncü maddelerinde yapılan değişiklikler ile 114 üncü maddenin ikinci ve üçüncü fıkralarının ilgaları yönünden, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124 ve 125 inci maddelerinde yapılan değişiklikler ile 127'nci maddenin son fıkrasına dair değişiklik; 131, 134, 137 nci maddelerinde yapılan değişiklikler ile 148 inci maddenin birinci fıkrasındaki değişiklik ile altıncı fıkrasındaki "Bakanlar Kurulu üyelerini" ibaresine dair değişiklik, 150, 151, 152, 153, 155 inci maddenin ikinci fıkrası,161, 162, 163, 164, 166 ncı ve 167 nci maddelerinde yapılan değişiklikler ile Geçici 21 inci maddenin (F) ve (G) fıkraları, birlikte yapılan Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarihte, b) 75, 77, 101 ve 102 nci maddelerinde yapılan değişiklikler, birlikte yapılacak ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin takvimin başladığı tarihte, c) Değiştirilen diğer hükümleri ile 101 inci maddesinin son fıkrasında yer alan "Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir" ibaresinin ilgası bakımından yayımı tarihinde, yürürlüğe girer ve halkoyuna sunulması halinde tümüyle oylanır.