Halkevleri yeni rejimin uygun gördüğü "ideolojinin" geniş halk kitlelerine ulaştırılmasında önemli bir rol üstlenecekti. Kısacası amaç; tek parti ideolojisini yaygınlaştırmaktı. Halkevleri kurulmadan önce dünyadaki çeşitli halk eğitim okulları ve merkezleri incelenmiştir. Özellikle Sovyet Birliği'nde uygulanan halk eğitim metotlarıyla, Faşist İtalya'nın gençlik örgütlenmesine benzer bir yapılanma örnek olarak alınmıştır
Millet mektepleriyle başlatılan Latin harfleriyle okuma-yazma seferberliğinden sonra halka dönük bu sefer millet mekteplerinin devamı niteliğindeki Halkevleri" açılacak ve buralarda da halka devrimlerin benimsetilmesi ve çağdaş yaşamın gereklikleri öğretilmeye çalışılacaktır. Halkevleri yeni rejimin uygun gördüğü "ideolojinin" geniş halk kitlelerine ulaştırılmasında önemli bir rol üstlenecekti. Kısacası amaç; tek parti ideolojisini yaygınlaştırmaktı
"Atatürk devrimlerini benimsetmek; Cumhuriyet'in kültür etkinliklerini, millu00ee eğitimin yanında yürütmek; ulusu aynı ülküye bağlı bir kitle yapmak; kır-kent, köylü-aydın ayrımlarını kaldırmak amacıyla 1931 yılında kapatılan Türk Ocaklarının yerine 19 Şubat 1932'de kurulan Halkevleri(1) Atatürk'le başlatılan ulusal kültür yaratma çabalarının, bu kültürü yayma girişimlerinin halka açılan kapılarını; kültürü tüm içeriği ve alanlarıyla geniş kitlelere benimsetme; olguda kadın-erkek, yaslı-genç tüm yurttaşları görevli kılma, çalışmaya itme, kültürel çalışma ve girişimlere katılmalarını sağlama merkezleridir. Kentlerde Halkevleri, köylerde Köy Odaları kurularak sürdürülen bu çalışmalarda tarih, dil, yazım, spor, müzecilik, güzel sanatlar, halkbilim ve köyle ilgili araştırma, inceleme ve uygulama faaliyetleri sürdürülmüş, Halkevleri dergileri yayımlanmıştır."(2)
Halkevleri kurulmadan önce dünyadaki çeşitli halk eğitim okulları ve merkezleri incelenmiştir. Özellikle Sovyet Birliği'nde uygulanan halk eğitim metotlarıyla, Faşist İtalya'nın gençlik örgütlenmesine benzer bir yapılanma örnek olarak alınmıştır.
M. Kemal'in Halkevlerinin amaçlarına ilişkin şu değerlendirmesi bu kurumlardan ne beklendiğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir. "...Gençlik, gelişen, yetiştiren bir çalışmanın içinde yaratılmalıdır. Millet, şuurlu, birbirini anlayan, seven, ideale bağlı bir halk kitlesi halinde teşkilatlandırılmalıdır. En kuvvetli ders vasıtalarına, muallim ordularına malik olmak kafi değildir. Halkı yetiştirmek, halkı bir kitle haline getirmek için ayrıca bir milli halk mesaisinin tanzimini ihmal etmemeliyiz."
Başbakan İsmet İnönü'de Halkevlerinin önemini su sözlerle açıklamaktadır: "Halkevleri bizim kendi anlayışımıza göre, Türk vatanında, Türkiye Cumhuriyeti'nde, Ahlak, ilim ve anlayış mefhumlarının tatbik edildiği, izah olunduğu, genişletildiği ve kökleştirilip yerleştirildiği yerlerdir." Genel sekreter Recep Peker, her zamanki totaliter tutumuyla; Halkevlerine gaye olarak "ulusu katılaştırmak, sınıfsız katı bir kitle haline getirmek şeklinde ifade eder.(3)
"1931 yılı Cumhuriyet Halk Fırkası Büyük Kongresi, hem parti hem de Türk siyasi düşünce tarihi açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Bizzat Atatürk tarafından Kemalizm olarak adlandırılan ilkeler, Altı Ok olarak son seklini III. Büyük Kongrede alır. Bu kongrede Kemalist ideoloji kendisini Altı Ok ile net olarak ifade etmekle yetinmez, aynı zamanda ilkelerle formüle edilen ideolojinin geniş kitlelere yayılmasını sağlayacak mekanizmaları örgütlemek üzere hareket eder. Ülke kalkınmasında Atatürk tarafından görevlendirdiği ifade edilen parti, Halkevlerinin kuruluş kararını bu kongrede almıştır. Bu karar aynı zamanda Türk Ocaklarının kapatılışı ile de ilişkilidir. 1931 yılında parti genel sekreterlisine getirilen Recep Peker, partinin örgütsel ve doktriner bakımdan güçlenmesine ve partinin devlet ve hükümet üzerinde egemenlik kurmasına çalışır.
Halkevleri; halka laik, çağdaş, modern yaşamın tüm unsurlarını öğretmekle vazifelendirilmişti. Halk, üretilen bu Kemalist düşünme biçimine göre kendine yeni bir yaşam anlayışı geliştirecekti. Bir bakıma başında şapkasıyla, çağdaş giyimleri, yeni harfleri, yeni dili, devlet kontrollü dini inancıyla yeni bir halkın yaratılması gayretleri sarf ediliyordu. Kısacası -dönemin ders kitaplarına da giren- ideal bir Türk vatandaşı- olmaları isteniyordu insanlardan.. Halkevleri biraz da bu anlayışı içselleştirmek adına işlev görmüştür.
"Cumhuriyet; asker, bürokrat ve aydınlardan oluşan seçkinlerin bu yasam kalıbının Halkevleri aracılığıyla Anadolu'ya taşınmasına çalışır. Yeni eğlence anlayışları, dans, müzik, tiyatro Kemalizm'in yaygınlaştırılması için bir araç olarak kullanılır. Kadın-erkek bir arada müzikli aile toplantıları için balo salonları, müzik holler; telkin için tiyatro salonları; gürbüz, sağlıklı yeni bir nesil için spor salonları ve avlular; dinleyen, düşünen, konuşan yeni nesil için toplantı salonları; bir arada çalışma ve üretme için şubelere ait çalışma odaları; okuma zevkinin asılanması için Kütüphaneler yapılır.
Halkevi binalarının hükümet konakları ile birlikte Cumhuriyet meydanlarında
yer alışı, tek parti döneminde, parti-devlet bütünlüğünün ifadesidir. Atatürk ilkeleri olarak da bilinen ve Cumhuriyet Halk Partisinin sembolü olan Altı Ok, Halkevlerinin açılısından beş yıl sonra 1937'de Anayasa'ya eklenerek resmu00ee ideoloji seklini almıştır. Halkevleri ile Kemalist ideoloji ve buna dayalı olan partinin ilkelerini yaymak ve bu ideolojinin ürünü olan devrimleri yerleştirmek amaçlanır. Ulus-devletin inşasında Halkevleri önemli görevler alır."
Halkevleri işlevini 1950 yılında bitirir ve dönemin iktidar partisi olan Demokrat Parti tarafından Cumhuriyet Halk Partisinin propaganda organı olarak görüldüğünden kapatılır.
(1) Necdet Sakaoğlu, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi. İletişim Yayınları İstanbul, 1992,s.51-52 aktaran; Gamze Gülbahar, Cumhuriyet Dönemi(1920-1950)Türk Eğitim Sistemin Felsefi Temelleri, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,2005 Onaylanmış, Yüksek Lisans Tezi
(2) A.g.m.Suna Kili, Türk Devrim Tarihi. İstanbul: Türkiye İŞ Bankası Kültür Yayınları, 2005.s.315
(3) Cemil Öztürk,"Tek Parti Döneminde Eğitimde Devlet ve İdeolojin Rolü", Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniv. Şubat 2008
YARIN: KÖY ENSTİTÜLERİNE NEDEN GEREK DUYULDU?