Çin'in Manila Büyükelçiliğinden yapılan açıklamada, Duterte'nin 2016'da Pekin'i ziyaretinde, iki ülkenin ihtilaflı adalar çevresindeki hareket tarzına ilişkin "geçici özel düzenleme" üzerinde anlaştığı iddia edildi.
Açıklamada, mutabakat kapsamında, ihtilaflı adaların çevresinde küçük ölçekli balıkçılığa izin verilmesine, buna karşın donanma, sahil güvenlik ve diğer resmi gemi ve uçakların 12 deniz mili (22 kilometre) içinde adaların "kara suları" olarak anılan bölgelere erişiminin kısıtlanmasında anlaşmaya varıldığı ileri sürüldü.
Filipinler tarafının son 7 yılda anlaşmaya uyduğu ancak geçen yıldan itibaren "kendi siyasi gündemini tatmin etmek için" mutabakatı bozduğu savunulan açıklamada, "Çin ile Filipinler arasında bir yılı aşkın süredir denizlerde sürekli yaşanan sürtüşmelerin temel sebebi budur." ifadesine yer verildi.
Açıklamada, Duterte'nin, Filipinler'in İkinci Thomas Sığı'nda karaya oturan savaş gemisine ikmal yapılmasına Çin tarafından yerinde kontrol edilmesi ve inşaat malzemesi taşınmaması şartıyla izin verilmesini kabul ettiği de ileri sürüldü.
- Duterte ve Marcos, gizli mutabakat iddiasını reddetmişti
Çin'in gizli mutabakata dair iddiası, hem Duterte hem de görevdeki Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr. tarafından reddedilmişti.
2016'daki ziyaretinde yalnızca Güney Çin Denizi'nde "statükonun sürdürülmesi" konusunda mutabakata vardıklarını belirten Duterte, "Devlet Başkanı Şi ile el sıkışmamız dışında hatırladığım tek şey, 'statüko'; kullandığımız sözcük buydu. Temas olmayacak, hareket olmayacak, silahlı devriye olmayacak ve cepheleşme olmayacak." demişti.
Duterte, savaş gemisine inşaat malzemesi taşınmaması konusunda anlaşmaya varıp varmadıklarına ilişkin ise bunun da yazılı bir taahhüt değil, statükoyu korumaya yönelik bir centilmenlik anlaşması olduğunu vurgulamıştı.
Haziran 2022'de iktidara gelen Devlet Başkanı Marcos ise ülkesinde gazetecilere yaptığı açıklamada, Çin tarafının gizli mutabakatın varlığında ısrar ettiğini, ancak kendisinin böyle bir uzlaşmadan haberdar olmadığını belirterek, "Eğer böyle bir gizli anlaşma varsa ben şimdi yürürlükten kaldırıyorum." diye konuşmuştu.
Marcos'un kuzeni, Temsilciler Meclisi Başkanı Ferdinand Martin Romualdez, Duterte'nin "centilmenlik anlaşması" dediği mutabakat konusunda soruşturma başlatılması talimatı vermişti.
- İkinci Thomas Sığı
Güney Çin Denizi'nde Spratly Adaları'nın parçası olan, Filipinler'in kontrolündeki İkinci Thomas Sığı, iki ülke arasında ihtilaflı deniz bölgeleri arasında yer alıyor.
Filipinlilerin "Ayungin", Çinlilerin "Rınai" adını verdiği sığ resifte, Filipinler Donanmasına ait savaş gemisi karaya oturmuş halde bulunuyor. Gemiye ikmal sağlamak üzere Filipin gemileri aralıklarla bölgeyi ziyaret ediyor.
Pekin yönetimi, karaya oturtulan savaş gemisinin bölgede yasa dışı bulunduğunu belirterek, geminin geri çekilmesi ve resifin eski haline getirilmesini talep ediyor.
- Güney Çin Denizi anlaşmazlığı
Güney Çin Denizi, kıyıdaş ülkelerin bağımsızlıklarını kazandığı İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana bölge ülkeleri arasında egemenlik ihtilaflarının odağında yer alıyor.
Çin, ilk kez 1947'de yayınladığı haritayla Güney Çin Denizi'nin yüzde 80'i üzerinde egemenlik iddiasında bulunurken, yer altı kaynakları açısından zengin bölgede Filipinler'in yanı sıra Vietnam, Brunei ve Malezya da hak iddia ediyor.
Çin'in bölgedeki ihtilaflı adalarda üsler inşa etmesine, askeri unsurların yanı sıra sivil gemi filolarıyla varlık göstermesine, bölge ülkelerinin yanı sıra ABD karşı çıkıyor.
Lahey'deki Daimi Tahkim Mahkemesi, 2016'da Filipinler'in başvurusuyla verdiği kararda, Çin'in, Güney Çin Denizi'nde tek taraflı egemenlik taleplerinin yasal olmadığına hükmetmişti.