Ferit TEMUR /BRICS Enerji Konseyi Türkiye Temsilcisi
Ekonomide Sağlam Dayanışma Hedefi
Kuruluşundan bu yana dünya ekonomisindeki paylarını %12'den %23'e çıkaran ve halihazırda dünya nüfusunun %40'na sahip olan BRICS'in temel çıkış noktasının Amerikan tek kutupluluğunun ve onun ekonomik yapı taşlarının uluslararası ilişkilerdeki etkinliğinin zayıflatılarak yerine çok kutuplu bir dünya düzeni kurulması hedefine dayandığı ileri sürülebilir. Bu çerçevede BRICS, sürdürülebilir ulusal kalkınma ve küresel ekonominin daha rekabet edilebilir olması amacıyla her yıl sırayla bir üyenin ev sahipliğinde liderler düzeyinde toplanmakta ve önemli kararların altına imza atmaktadır. Örneğin 2013'deki Güney Afrika/Durban Zirvesinde, ABD güdümlü Uluslararası Para Fonu (IMF) rakip olacak yeni bir küresel tüzel kişiliğin oluşturulmasına karar verilmiştir. Benzer şekilde bu zirvede kurulması kararlaştırılan BRICS İş Dünyası Konseyi ilk toplantısını 19-20 Ağustos 2013 tarihlerinde Johannesburg'da gerçekleştirmiştir. Buna göre BRICS İş Dünyası Konseyi;
- Üyelerin iş dünyası arasındaki iş, ticaret ve yatırım bağlarını teşvik etmek ve güçlendirmek,
- Üyelerin iş dünyası ile hükümetleri arasında düzenli iletişimin sağlanmasına katkı sunmak,
- Üyeler arasında daha büyük ticari ve yatırım bağlarının oluşturulmasının önünde duran sorunları ve bunlara dair çözüm önerilerini saptamak şeklinde bir çalışma konsepti benimsemiştir. Yine BRICS İş Dünyası Konseyi bünyesinde Altyapı, İmalat, Finans, Enerji, Beceri Geliştirme, Tarım ve Deregülasyon gibi 7 sektörel çalışma grubu oluşturularak ortak faaliyetlerde profesyonelliğin ve verimliliğin yakalanması amaçlanmıştır.
2014'te Brezilya'nın ev sahipliğinde gerçekleşen BRICS Zirvesinde yayımlanan Fortaleza Bildirgesi'nde, her üyenin eşit payıyla ve toplamda 100 milyar dolarlık bir sermayeyle "Yeni Kalkınma Bankası'nın" (NDB) kurulması fikri onaylanmıştır. Ayrıca aynı zirvede üye ülkelerde nakit döviz sıkıntısı yaşanması durumunda mali istikrarı sağlamak amacıyla toplam sermayesi 100 milyar dolar olan "BRICS Birliği Rezerv Düzenlemesi" meselesi ele alınmış ve bu havuza Çin'in 41, Brezilya, Hindistan ve Rusya'nın 18, Güney Afrika'nın da 5 milyar dolar yatırması kararlaştırılmıştır.
Yeni Kalkınma Bankası
Böylelikle 2015 yılı itibariyle BRICS Kalkınma Bankası NDB, paydaşlar arasındaki işbirliğini güçlendirilmesi, çok taraflı ve bölgesel finans kurumlarının küresel gelişime desteğini artırması ve sürdürülebilir ve dengeli büyüme hedefine ulaşma konusundaki ortak çabalara katkıda bulunması hedefiyle faaliyete başlamıştır. Nitekim NDB 2016 yılında BRICS ülkelerinde yenilenebilir enerji ve ulaşım alanlarındaki bazı projeler için toplam 1,5 milyar dolar tutarında mali destek sağlamıştır. Dahası ilk yurtdışı temsilciliği olan Afrika Bölgesel Merkezi'ni kısa bir süre önce Güney Afrika'nın Johannesburg şehrinde açan NDB, "2021 Strateji Belgesi'ni" de yayımlamıştır. Buna göre NDB sadece BRICS üyelerinde değil, aynı zamanda diğer az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde de "kalkınma" konseptli çeşitli projeleri desteklemeye açık bir anlayışla 2017'de 2,5 milyar, 2018'de 4 milyar, 2019'da 6 milyar, 2020'de 8 milyar, 2021'de ise 10 milyar dolarlık asgari bir mali rezerv sağlamayı öngörmektedir.
"Ekonomik Operasyonlara Karşıyız"
IMF'ye yönelik eleştirel tutumunu sürdüren BRICS, 2015 yılındaki Rusya/Ufa Zirvesinde "2020 Yılına Kadar Ekonomik Ortaklık" stratejisinden, kültür alanındaki işbirliğine varana kadar aldığı bir dizi yeni karara ek olarak, gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerine karşı gelişmiş ülkelerin yaptırımlar ve kur oynamaları aracılığıyla "ekonomik operasyonlarda" bulunmalarını sert bir dille eleştirmiş ve yeni bir ortak para birimi üzerinde çalışmaların yapıldığı bilgisini kamuoyuyla paylaşmıştır. Bu bağlamda özellikle gelişmiş ülkeler tarafından kredi derecelendirme kuruluşlarının gelişmekte olan ülkelere yönelik haksız bir şekilde operasyonel amaçlı olarak kullanılması 2016 yılındaki Hindistan/Goa Zirvesinde açıkça kınanmıştır. 2014'ten itibaren ekonomik büyüme ve istikrar göstermesine rağmen kredi notunu BBB- seviyesinde tutan Moody's ve Standart&Poor's gibi kuruluşları sıkça eleştiren Hindistan'ın inisiyatifle BRICS bünyesinde kredi derecelendirme kuruluşunun hızlıca kurulmasına onay verilmiştir. BRICS Tarım Araştırmaları Platformu, BRICS Demiryolu Araştırmaları Platformu ile BRICS Spor Konseyi gibi yeni alt birimlerin oluşturulmasının karara bağlandığı Goa Zirvesinde, sürdürülebilir barışın sağlanması için daha adil, eşitlikçi ve demokratik çok kutuplu bir uluslararası düzene geçişin gerekli olduğu görüşü yinelenmiştir.
BRICS Enerji Konseyi
BRICS içi ekonomik, siyasi ve kültürel işbirliğini artırmaya yönelik faaliyetler 2017 yılında da hız kesmeden sürmüştür. Bu kapsamda Şubat ayında Rus tarafının inisiyatifle BRICS Enerji Konseyi Moskova merkezli olarak kurulmuş olup, Türkiye'nin de içinde yer aldığı "BRICS + 40 Dost Ülke" konsepti kapsamında karşılıklı yarar temelinde enerji alanında ortak projelerin üretilmesi, geliştirilmesi ve yatırıma dönüştürülmesi hedeflenmektedir. Nitekim birkaç yıldır bizzat Rus lider Putin tarafından zirve toplantılarında dile getirilen BRICS'in kendi enerji birliğini oluşturması fikrinin BRICS Enerji Konseyi'nin dışındaki bir diğer yansıması da üyelerin sürdürülebilir kalkınması için son derece stratejik öneme sahip enerji alanında son Şiamın Zirvesi'nde alınan Enerji Araştırmaları İşbirliği Platformu'nun kurulması kararı olmuştur. Bu doğrultuda enerji sektörüne yönelik ortak araştırmaların derinleştirilerek analitik ve bilimsel çalışmaların artırılması planlanmaktadır.
Şiamın Zirvesi
Çin'in ev sahipliğinde düzenlenen ve 3000'den fazla yerli ve yabancı basın mensubu tarafından takip edilen BRICS 9. Zirvesi'ne 80 farklı ülke ve bölgeden 1200'ü aşkın iş dünyası temsilcisi katılmıştır. Zirveye ev sahipliği yapan Çin Devlet Başkanı Şi açılış konuşmasında "kimsenin peynirini önünden almayı planlamadıklarını, aksine, BRICS'in dünya ekonomisi pastasını büyüteceğini" ifade ederek "açık ve kapsayıcı bir dünya ekonomisine, küresel ticarette kazan-kazan modelinin geliştirilmesine" vurgu yapmıştır. Öte yandan Çinli lider ticari ve teknik işbirliğinin geliştirmesine yönelik plan ve projeler için BRICS'e ilave 80 milyon dolarlık mali destek paketini açıklamıştır. Aynı zamanda BRICS dayanışmasının ve işbirliğinin "ikinci altın on yılının" açılışını yapan liderler Şiamın Bildirgesi'nde "Batılı ülkelerin Paris İklim Anlaşması'nı uygulamaya çağrılması, yeni bir küresel ekonomik yönetişim anlayışının geliştirilmesini, Suriye'nin egemenliğini, bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü koruyan kapsamlı bir "Suriye menşeili liderlikle" krizin sonlandırılmasının gerektiği gibi mesajları ön plana çıkarmışlardır. Ayrıca Kuzey Kore'nin nükleer denemesini eleştirmiş ve İsrail-Filistin çatışmasının adil, kalıcı ve kapsamlı bir çözümle sonlandırılarak "20 bölgeli bağımsız bir Filistin Devleti'nin" kurulmasını desteklediklerini duyurmuşlardır. Kültürel işbirliği kapsamında ise Rus tarafının inisiyatifiyle Haziran ayında YouTube üzerinde deneme yayınlarına başlayan BRICS TV'nin resmiyet kazandırılarak Rusçanın yanısıra, diğer üye ülkelerin dillerinde de yayın yapan ortak bir kanal olması önerilmiştir.
BRICS Plus Formatı
Şiamın Zirvesinde dikkati çeken bir diğer gelişme de Çin tarafının önerisiyle kabul edilen BRICS Plus formatıdır. Esasında 2015'te Rusya'nın BRICS ile ŞİÖ, 2016'da da Hindistan'ın BRICS ile BIMSTEC zirvesini eş zamanlı yapmasından esinlenen Çin, BRICS zirvelerine katılmasının örgüt çıkarlarına yarar sağlayacağı değerlendirilen başka ülkelerin de toplantılara davet edilmesini öngören BRICS Plus formatını kurumsallaştırmayı önermiştir. Bu anlayıştan hareketle Pekin Yönetimi son BRICS Zirvesine Kenya, Meksika, Mısır, Tacikistan ve Tayland Devlet Başkanlarını davet etmiştir. Rusya Devlet Başkanlığı tarafından desteklenen Valdai Düşünce Kuruluşu'na göre BRICS Plus formatı bu örgüte stratejik açıdan ekonomik işbirliği perspektifi sunmaktır. Öyle ki BRICS Plus sayesinde örgüt, Avrasya Ekonomik Birliği, SAARC, ASEAN, MERCOSUR ve Güney Afrika Gümrük Birliği ile Avrasya Kalkınma Bankası, Güney Afrika Kalkınma Bankası, Mercosur Yapısal Uyum Fonu, Çin Kalkınma Bankası, Çin-ASEAN Yatırım İşbirliği Fonu ve NDB arasında doğrudan işbirliği mekanizması kurabilecektir.
Gelişmekte olan ülkelerin daha adil ve uyumlu bir yeni dünya düzeni kurma iradesini ve ortak stratejik aklını yansıtan BRICS'in 2018 yılındaki zirvesine ise Güney Afrika ev sahipliği yapacaktır.
Ferit TEMUR
BRICS Enerji Konseyi Türkiye Temsilcisi