Son zamanlarda çocuklara internet üzerinden çeşitli uygulamaları kullanarak direktifler verdiği ve çocukların intihar etmesini sağladı ''momo'' adlı karakter bir furya gibi büyüdü ve dünya çapında ailelerin korkulu rüyası oldu. Aileler ''momo'' nun nasıl bir şey olduğunu ve hangi uygulamalarla ulaşıp bu intiharlara nasıl sevk ettiğini merak ediyordu. İŞte sorunuzun cevabı bu haberde. Momo' gerçekten var mı? Kanıtları var mı? Detaylar haberimizde.
İngiltere’nin Westhoughton kasabasında yaşayan bir çocuk, annesine, okulda arkadaşları arasında konuşulan bir oyundan bahsetti. “Momo” isimli bu oyunu internette araştıran anne, daha önce yayılan haberlerden oyunun WhatsApp üzerinden tehdit mesajları yollayan ve çocukları intihara sürükleyen bir oyun olduğunu gördü. Telaşlı anne Love Westhoughton isimli yerel Facebook sayfasında 17 Şubat 2019 tarihinde diğer ebeveynleri uyaran bir metin paylaştı.
Facebook sayfasındaki paylaşımın üzerine Manchester Evening News gazetesi 20 Şubat’ta bir haber yayımladı. Uyarı amaçlı yayımlanan haber, paniği büyüterek 25 Şubat’ta Kuzey İrlanda Polis Birimi’ni bir açıklama yayımlamak zorunda bıraktı. Polis biriminin uyarısında herhangi bir resmi ihbarın bulunmadığı belirtildi. Açıklamayı, 26 Şubat’ta Ulusal Çevrimiçi Güvenlik biriminin uyarısı takip etti. BBC haber merkezinin 26 Şubat 2019 tarihinde Love Westhoughton sayfasındaki paylaşımı referans alarak yayımladığı haber de hikayenin gerçek olduğuna dair algıları güçlendirdi.
Facebook paylaşımını ve medyadaki haberleri referans alarak açıklamalar yapan güvenlik birimleri, hikayenin gerçek olma ihtimali yönündeki algıyı daha da pekiştirirken medya platformları birimlerin açıklamaları üzerine daha fazla Momo haberi yayımlamaya başladı.
The Guardian ve The Atlantic gibi güvenilir haber siteleri de Momo’nun hikayesini sahte olduğunu belirterek ayrıntılarıyla anlattı. Birçok teyit platformu Momo’nun gerçek olmadığına dair analiz yayımlarken, iddialar da giderek çeşitlendi. The Guardian’ın haberine göre Momo’nun gerçek olduğunu belirten haberinin ardından BBC, 28 Şubat’ta güncelleme yaparak Momo’nun bir şehir efsanesi olduğunu anlatan “Momo meydan okuma oyunu: Bir aldatmacanın anatomisi” isimli makaleyle değiştirdi.
Momo’nun gerçek olduğuna dair kanıt yok
İngiltere’deki okullar Momo ile ilgili bilgilendirme toplantıları yaparken, oyunun gerçekliğiyle ilgili bir kanıt hala ortada yok. Konuyla ilgili haberlerin ya da uyarıların hiçbirinde Momo’yla yapılan mesajlaşmalara dair bir kayıt ya da herhangi bir ekran görüntüsü bulunmuyor. Sözde oyunun bir uygulaması ya da linki bile yok. Momo mitine dair önlem almak isteyen yetişkinler, çocukların korkularını daha da büyütüyor. Full Fact isimli haber doğrulama platformunun ve The Guardian gazetesinin konuyla ilgili anlatısında İngiltere’deki okulların aldığı tedbirlerden de bahsediliyor. Birçok okulun durumla ilgili ailelere e-posta gönderdiği ifade ediliyor. Okullardan birinde yapılan bilgilendirme toplantısı sonucunda Momo’yu öğrenen bir çocuk, Momo’yu daha önce hiç bilmemesine rağmen, annesine internetten birilerinin gelip gece ona kötü şeyler yaptıracağını söylemiş.
Momo, WhatsApp’tan mesajlar atan bir meydan okuma oyunu olarak ilk defa Arjantin’deki kız çocuğunun intiharıyla gündeme geldi. 25 Temmuz 2018’de Buenos Aires Times gazetesinde yayımlanan habere göre kendini asarak öldüren kız çocuğunun ölümünün Momo oyunuyla ilişkili olabileceğinden şüphelenilse de, polis birimi intiharın oyunla olan ilişkisi ile ilgili bir kanıt bulamadıklarını ifade etmişti. Bir gün sonra, 26 Temmuz 2018’de BBC Brezilya’nın yayımladığı habere göre Meksika Tabasco Eyaleti Bilgisayar Suçları Araştırma Birimi, her şeyin bir Facebook grubunda başladığına dair bir açıklama yaptı. Açıklamaya göre, gruptaki katılımcılar bilinmeyen bir numarayla iletişim kurmaya zorlanıyordu.
İngiltere’deki The Sun gazetesinin BBC’nin haberini referans göstererek 1 Ağustos 2018’de yayımladığı haberde, Momo oyununun Fransa’dan Amerika’ya ve Almanya’ya kadar birçok ülkede yayıldığı söyleniyor. Ancak bu haberlerin hiçbirinde Momo ile gerçekten iletişime geçildiğini gösteren herhangi bir mesajlaşma kaydı, Momo’ya ait telefon numarası ya da bir ekran görüntüsü bulunmuyor.
Tobasco Eyaletinin 1 Eylül 2018’de yayımladığı uyarı metninde de somut bir delil gösterilmiyor. Medya platformları polis uyarılarını referans gösterirken, polis birimleri medyanın yarattığı panik ortamıyla daha fazla uyarı yapmaya başladı.
Ancak, Westhougtonlu annenin paniğine temel oluşturan internetteki bu haberlerin viralliği son dönemdeki ilginin yoğunluğuna kıyasla çok düşük kalıyor. Belki zamanla kaybolup gidecek olan hikaye internette, 2019 yılının Şubat ayında bu panik içindeki annenin Facebook paylaşımıyla daha büyük bir patlamayla tekrar gündeme taşındı. Full Fact oyunla ilgili haberleri yalanladığı yazısında, Momo kelimesinin İngiltere medyasındaki bahsedilme sıklığını gösteriyor. Ağustos ve Eylül 2018 tarihlerinde Momo gündeme gelse de Şubat 2019’daki merak gözle görülebilir derecede fazla.
İngiltere’de popülarite kazanan Momo hikayesi kısa bir süre içerisinde Amerika’ya da sıçradı. Kim Kardashian da 26 Şubat 2019 tarihinde Instagram hikayesinde yaptığı paylaşımda Momo’nun YouTube’da olduğu iddia edilen videoları konusunda anne babaları uyarmış.
YouTube’daki Momo tehlikesi gerçek mi?
Kim Kardashian’ın da paylaşımında belirttiği YouTube’daki Momo tehlikesi yayılan haberlerle farklı bir iddiaya dönüştü. Momo’nun görüntülerinin YouTube’daki çizgi filmlerin aralarına eklendiğine dair iddialar ortaya atıldı. YouTube’un 27 Şubat 2019’da Twitter üzerinden yaptığı açıklamaya göre, platformda Momo meydan okuma oyununu içeren bir videoya rastlanmıyor. YouTube zararlı olabilecek içeriklerin politikalarına uygun olmadığını ve bu tarz içeriklerin görüldüğü takdirde kaldırılacağını da belirtiyor.
YouTube’a internet trollerinin yüklediği, çocukların kendilerine zarar vermelerini teşvik eden içeriklerin bulunduğu doğru. Ancak bu içeriklerin Momo ile bir ilgisi yok. Şu an platformda Momo ile ilgili sadece hakkında çıkan haberler ve YouTuberların hazırladığı videolar bulunabilmekte. Hazırlanan videolarda özellikle İngiliz çizgi filmi olan Peppa Pig’in aralarına yerleştirilmiş Momo videolarından bahsediliyor. Ancak bu videolar YouTube’da reklam olarak çizgi filmlerin aralarına giren görüntüler değil. Çizgi filmin içindeki Momo görüntülerinin, internet trolleri tarafından montaj yoluyla eklenerek platforma yüklendiği anlaşılabiliyor. Montajla eklenen görüntülerin ham hallerini, “Momo şarkısı” ismiyle YouTube’da bulmak da mümkün.
Momo figürünün üreticisi bu efsaneden rahatsız
Mart ayının başına gelindiğinde artık viral hale gelmiş olan Momo efsanesinden en çok rahatsızlık duyan kişilerden biri Momo figürünün yaratıcısı Japon heykeltıraş Keisuke Aiso. Momo figürü aslında Keisuke Aiso’nun yaptığı “Anne Kuş” isimli heykeli. Keisuke Aiso filmler için özel efektler yapan Link Factory isimli şirkette çalışıyor.
Heykelin altındaki kartta Link Factory şirketinin ismi görülebiliyor.
“Anne kuş” heykeli 2016 yılında Vanilla Galeri’de sergilenmiş. Sergide heykel ile birlikte fotoğraf çektiren birçok kişinin fotoğraflarını sosyal medya hesaplarında paylaştığı da görülüyor.
Heykelin görseli Reddit’te de 10 Temmuz 2018’de paylaşılıyor. Paylaşım yaklaşık 5 bin kişi tarafından beğeniliyor. Japon heykeltıraş yayılan haberler üzerine, Momo lanetinin bitmesini istediğini söyleyerek heykelini yok ediyor.
2018 yılında internette çeşitli platformlarda ilgi gören figürün bir kopyasının alınarak bununla bir korku hikayesi yaratmanın çok zor olmadığı düşünülebilir. Momo oyunuyla ilgili iddiaların ortaya çıkışının da görselin sosyal medyada yayıldığı döneme denk gelmesi tesadüf değil elbette.
Türkiye basını da geri bildirim döngüsünde
Dünyadaki Momo paniği Türkiye’ye de sıçramış durumda. Oyunun varlığına dair, hiçbir somut delil bulunmamasına rağmen medya ve güvenlik birimlerinin açıklamaları birbirini besleyerek Momo’yu gerçeğe dönüştürüyor.
Hürriyet, Sabah, HaberTürk, Sözcü, CNN Türk, Gazeteduvar gibi haber sitelerinin Momo oyunu hakkında yaptıkları haberlere ulaşılabiliyor. Türkiye medyasında Momo üzerine yapılan ilk haberler 30 Temmuz 2018 tarihli. Haberlerin büyük çoğunluğunun BBC Türkçe’de, 30 Temmuz 2018 tarihinde, “WhatsApp üzerinden yayılan yeni sanal şiddet oyunu Momo nedir?” başlığıyla yayımlanan haberi alıntıladığı da görülüyor.
Momo’ya olan ilginin 2019 yılında, 2018 yılına göre daha yoğun olması durumu Türkiye için de geçerli. Google Trends istatistiklerinde Momo kelimesinin bir yıl içerisindeki ilginin, son iki haftada yoğunlaştığını görebiliyoruz.
Son dönemde Türkiye basınında yer alan haberlerden ilki 22 Şubat 2019 tarihli. Hürriyet gazetesinin “Momo tehlikesi yeniden hortladı: Uykuda öldürüyormuş!” başlıklı haberi, efsaneyi Türkiye’ye taşıyanlardan biri. 22 Şubat’taki haberin arkasından Sözcü, CNN Türk, Haber Türk, Sabah gibi haber sitelerinin ve Ekşi Sözlük, Listelist gibi platformların da konuyu gündemlerine aldıkları görülebiliyor. Bu haberlerde hala Momo oyunu ile ilgili somut bir kanıt bulunmamakla birlikte, Momo ile ilgili paylaşılan görüntüler arasında da Türkçe bir içerik bulunamıyor.
Medyada yayılan haberleri, Ulaştırma ve Altyapı Bakan Yardımcısı Ömer Fatih Sayan’ın açıklaması takip ediyor. Anadolu Ajansı’nın 7 Mart 2019 tarihli haberine göre, Ömer Fatih Sayan, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, çocukları “Momo” ve benzeri tehlikelere karşı korumak için Bakanlık koordinasyonunda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ve diğer kurumların topyekun bir mücadele içinde olduğunu belirtiyor. Döngü, İngiltere medyasındakine benzer bir şekilde devam ediyor. Bakan yardımcısının açıklamasının üzerine Sabah gazetesi 7 Mart’ta Momo ile ilgili iki haber yayımlıyor. Sözcü gazetesinin de 7 Mart 2019 tarihinde “Sözcü duyurdu bakanlık harekete geçti: Momo’ya karşı uyarı” başlıklı haberinde Bakan yardımcısının açıklamasına yer verdiği görülüyor.
Açıklamadan iki gün sonra, 9 Mart 2019 tarihinde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ‘Momo’ oyununa erişimin engellenmesi için BTK’ya resmi başvuruda bulunuyor. Ancak ortada çözülmesi gereken küçük bir sorun bulunuyor; o da böyle bir oyunun ortada olmaması.
NTV haber sitesinin “Momo oyununa erişim engeli talebi (Bakanlık devrede)” başlıklı haberine göre, BTK ile yapılan görüşmede uygulamanın İngilizce olduğu, herhangi bir linkinin olmadığı, genellikle Uzakdoğu ülkelerinde yaygın olduğu, Türkçe versiyonu olmadığı için Türkiye’de yaygın olmadığı yönünde bilgi alındığı ifade ediliyor. Yani linki olmayan bir oyuna erişimin nasıl engelleneceği konusu da kafalarda soru işareti yaratıyor.
Bir “creepypasta” örneği, Momo
Momo’nun internet kullanıcıları tarafından oluşturulmuş bir “creepypasta” örneği olduğunu söylemek mümkün. Creepypasta, internet ortamında oluşturulan genellikle paranormal korku hikayelerine dayanan mitlere verilen bir isim. Bu mitlerin yaratıcıları genellikle kendilerinin tasarladıkları ya da çeşitli kaynaklardan bulup dönüştürdükleri figürler üzerine korku hikayeleri yazıyorlar. Bu korku hikayelerini yayımlayan sitelerden biri olan creepypasta.com’da 2 Mart 2019 tarihli bir Momo hikayesini görmek de mümkün. “Oğlum Momo meydan okumasını yaptı” isimli hikayede, ayrıntılı bir olay örgüsüyle Momo oynayan bir çocuğun ve ailesinin yaşadıkları anlatılmış.
Momo’ya benzeyen, internette içeriklerinin bulunabileceği birçok korku hikayesi mevcut. Bunların en ünlülerinden ve ilk örneklerinden biri olan ve oyunu da bulunan The Slender Man, 2009 yılında Something Awful forumunda Eric Knudsen tarafından bir Photoshop yarışması için hazırlanmış ve creepypasta internet ‘meme’i olarak ortaya çıkmış.
Bu kurgulanmış korku hikayeleri, korku filmlerinden çok farklı değil. Yani gençleri intihara sürüklemek gibi doğrudan zarar vermeyi amaçlayan ürünler değiller. Aksine, daha korkutucu ve tuhaf olmaları hikayelerin daha başarılı ve yaratıcı olduklarını gösteriyor.
Momo’nun benzetildiği Mavi Balina oyunu gerçek
Momo hakkındaki birçok haber, oyunun, Mavi Balina oyunu ile benzerliğine dikkat çekiyor. 2015 yılında Rusya’da ortaya çıkan Mavi Balina bir meydan okuma oyunu. Oyuncular WhatsApp uygulamasından kendilerine gönderilen link aracılığı ile oyuna giriyorlar. Oyunda verilen görevleri yerine getirmezlerse yakınlarına zarar vermekle tehdit edilen oyuncuların, kişisel bilgilerine de ulaşılabildiği ifade ediliyor. BBC Türkçe’nin haberine göre, 50 günlük bir süreyi kapsayan bu komutlar arasında derin olmayacak şekliyle kol ve bacakların kesilmesi, belirli bir süre boyunca kimse ile görüşülmemesi, yüksek sesli olarak müzik dinlenilmesi gibi aşamalar yer alıyor. 50. günün sonunda ise kişiye son aşama olan “yüksekten atlayarak ya da kendini asarak” intihar etme komutu veriliyor.
Rusya’da 130’dan fazla gencin ölümüne sebep olduğu söylenen oyun aynı Momo gibi “intihar oyunu” olarak biliniyor. Ancak Momo’nun aksine bu oyun gerçek. 2016 yılında tutuklanan oyunun yaratıcısı Philipp Budeikin’in de, suçunu kabul ettiği görülüyor. Mavi Balina’nın yol açtığı intiharlar, Momo hakkındaki iddiaların gerçek olması yönündeki algıyı artırmış gibi gözüküyor. Ancak Momo’ya ait oyuna girişi sağlayan herhangi bir link ya da uygulama olmadığına dair açıklamalar mevcut.
Sonuç olarak, başlangıçtan beri gazeteler kurumları harekete geçirirken, kurumların açıklamaları Momo’nun gerçek olduğu yönündeki algıyı pekiştirdi. Karşılıklı geri bildirim döngüsü içinde yaratılan panik ortamında, ebeveynler ve çocuklar Momo’nun gerçekliğine inandı. Bu korkudan beslenen troller ise Momo’yu çizgi filmlerin aralarına sıkıştırarak, efsaneyi gerçeğe dönüştürdü. Oysa Momo başlangıçta sadece internette dolaşan bir korku hikayesiydi. Onu gerçek yapansa, yeni medya okuryazarlığı olmayan ebeveynlerin paniği, medya platformlarının tık tuzakları, kurumların özensizliği ve internet trolleri.
teyit.org